Wersja z 2023-08-11
| a | a, abo, i |
| abecadło | obiecadło, obiecado |
| acz | ace, ce |
| aczkolwiek | ace, ce |
| akwen | źleje lub źlejo (M lm źlejosa, odm. jak niebo) |
| albo | abo, alibo |
| albowiem | abowiem |
| ale | ale, ne |
| alfabet | obiecadło, obiecado |
| andrut | andrót, onrót |
| ani nawet | aniż, aniże |
| ani nie | aniż, aniże |
| arka | raka, rakiew (ż, D lp rakwi) |
| atleta | bora (m), borak |
| aż | aże |
| aż do | do |
| babka (roślina Plantago sp.) | babka, bokiew (ż, D lp bokwi) |
| babka cioteczna (siostra babki lub dziadka) | praciota (CMs lp praciecie), stara ciota |
| babka męża | praświekrew (ż, D lp praświekrwi) |
| babka płesznik (roślina Plantago psyllium) | błeszka (D lm błszek) |
| babka stryjeczna (żona brata dziadka) | prastryjna |
| babka wujeczna (żona brata babki) | prawujna |
| babka żony | praćcia, praćścia, prateścia, pratścia |
| bać się | bojać się, ląc się (lęknie się) |
| badać (jednokr.) | bóść, jaść (jadę, jadzie, jadą, jadź, jadł, jadli, jadziony, jadzenie) |
| badać (wielokr.) | badać, jadać (jada) |
| bagno | bagiew (ż, D lp bagwi), bagno, bagurzyna, bajoro, bar, bara, barzyna, bażyna, boła, mokiew (ż, D lp mokwi), turew (ż, D lp turwi), tymiano (Ms lp tymienie), tyśmiano (Ms lp tyśmienie) |
| bagno (między wzgórzami) | bar |
| bagno (niezamarzające) | młokiew (ż, D lp młokwi) |
| bajka | glądźba (D lm glądzieb), plećba (D lm plecieb) |
| bajoro | bajoro, biodra (CMs lp biedrze, D lm biódr) |
| balia | bednia, gbeł (D lp giebła) |
| banda (grabieżców) | chąsa |
| baranek | jagn, jagniec (D lp jagńca), jar |
| barć (dziupla dzikich pszczół) | świepiot (Ms lp świepiecie) |
| bardzo | bar|zo, dzało, wielmi |
| bark | plece (n D lp pleca, MBW lpd plecy) |
| barwa | maść |
| bawić się (hucznie) | gulać |
| bawół | bujwół (D lp bujwołu), buwół (D lp buwołu) |
| bażant | bażan |
| beczeć | blać (bleję, bleje, bleją, blał, blali, blanie) |
| beczeć (o owcy) | blekotać |
| beczenie | blek |
| beczka | bczew (ż, D lp beczwi), dziółew (ż, D lp dziółwi) lub dźłew (ż, D lp dziełwi) |
| bekas (ptak Gallinago sp.) | słąkiew (ż, D lp słąkwi) |
| belka | bierzwiono (Ms lp bierzwienie, D lm bierzwion), bierzwno (D lm bierzwien), brzew (ż, D lp brzwi), brzewno (D lm brzwien), płatew (ż, D lp płatwi) |
| bełkotać (mówić niewyraźnie) | bełchotać, bełczeć, bełkać, bełkotać, blekotać, bulkotać |
| bełtać | mięść (miętę, mięcie, miętą, miętł, mięciony, mięcienie) |
| berło | berła, biórła (ż, D lm bioreł), perła, piórło (Ms lp pierle) |
| bez, beze (przyimek) | bie, bióz, bioze, świenie, śwień |
| bez smaku | mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| bezdeń (otchłań) | bezdna (D lm bezden), biózdna (D lm biozden) |
| bezleśny wierzchołek góry | gola, golina, gól (ż, D lp goli) |
| bezludzie | samota |
| bezpłodna kobieta | niepłódew (ż, D lp niepłódwi) |
| bezprawie | bezzakonie, biozakonie |
| biada | biada (Ms lp biedzie) |
| Białobóg | Białobóg (D lp Białoboga) |
| biały | biały (M lm m-os. bieli), o koniu brony |
| biec | bieżeć (bieżę, bieży, bieżą, bież, bieżał, bieżeli, bieżenie) |
| bieda | biada (Ms lp biedzie) |
| biedaczka | nieboga (D lm niebóg) |
| biedak | niebożec (D lp niebożca), niebożczyk |
| biel | białoba |
| bieluń (roślina Datura sp.) | bełn (MsW lp bilnie), bilnika, bleń, blon (Ms lp blenie) |
| bierwiono | bierzwiono (Ms lp bierzwienie, D lm bierzwion), bierzwno (D lm bierzwien), brzewno (D lm brzwien) |
| bies | bias (Ms lp biesie) |
| biesiada | biesiada (CMs lp biesiedzie), pir, później pier, żer (D lp żeru) |
| biodro | biodro (Ms lp biedrze), kiełk |
| bladoniebieski | płowy |
| bladość | bladoba |
| blady | blady (M lm m-os. bledzi), płowy |
| blaknąć | blknąć |
| blask | blesk (D lp blsku) |
| blednąć | bleść (bladę, bledzie, bladą, bledź, bladł, bledli, bledzienie) |
| blekot (roślina Aethusa cynapium) | blek |
| bliski (blisko położony) | blizy |
| blisko | bliz, blizo, blizu, bliź |
| blond | rusy |
| błagać | błogać, łaskać |
| błahy | błagi (M lm m-os. bładzy) |
| błąd | błąd, blądź (ż, D lp blędzi) |
| błędny ognik | majak |
| błękitny | gołęby |
| błogi | błogi |
| błogosławić | błożyć (błożę, błoży, błożą, błóż, błożył, błożyli, błożenie) |
| błotnista okolica | mokiew (ż, D lp mokwi), turew (ż, D lp turwi) |
| błotniste koryto wyschłej rzeki | bagiew (ż, D lp bagwi) |
| błoto | cina, czrzysło, drzągiew (ż, D lp drzągwi), mierwew (ż, D lp mierwwi), mokiew (ż, D lp mokwi), trzysło |
| błysk | blesk (D lp blsku) |
| błyskać | bliskać, łyskać |
| błyskotka | cęta |
| błyszczeć | blszczeć, plszczeć, pszczeć |
| błyszczenie | blszczenie, plszczenie, pszczenie |
| bniec (roślina Melandrium album) | bniec (D lp bieńca) |
| boćwina (nać buraka) | betwina, btew (ż, D lp betwi) |
| bodaj | bogdaj, bógdaj |
| bodziec (do poganiania zwierząt) | ościen (D lp ostna, później osna) |
| bogactwo | bogactwo, dostatek, gobina, gób (ż, D lp gobi) |
| bogacz | bogacz, gobiedz (D lp gobdza) |
| bohater | młodziec (D lp młodźca, później młojca), wiciądz (D lp wiciądza lub wiciędza, D lm wiciędzy) |
| bok | bok, san |
| borowik | błógiew (ż, D lp błógwi) |
| borówka brusznica (roślina Vaccinium vitis-idaea) | bruśnica |
| bóść (jednokr.) | bodzić, bóść (bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie) |
| bóść (wielokr.) | badać, bodać (bodam, boda, bodają) |
| botwina (boćwina, nać buraka) | betwina, btew (ż, D lp betwi) |
| bracia (zbiorowo; brać) | bracia (ż, D lp braci) |
| bracia żony (zbiorowo) | szurza (ż, D lp szurzy) |
| brać (zbiorowo) | bracia (ż, D lp braci) |
| braha (wywar po pędzeniu wódki) | braga |
| brak śmierci | gój (D lp goju) |
| brak ufności | niepeć (ż, D lp niepci) |
| brak wojny | gój (D lp goju) |
| brama | brona |
| bransoleta, bransoletka | brasoletka, brazoletka, branzoletka, bug |
| brat | brat (MW lm braci, bratowie, DB lm bratów, C lm bratom, N lm bratami, Ms lm o tych bratach), bratr (MW lm bratrzy, bratrowie) |
| brat babki (dziadek wujeczny) | prawuj, przedwieć, stary wuj |
| brat dziadka (dziadek stryjeczny) | prastryj, przestryj, stary stryj |
| brat matki | wuj |
| brat męża | dziewierz |
| brat ojca | stryj |
| brat przyrodni (syn jednego z rodziców z poprzedniego związku) | półbrat |
| brat żony | szurza (odm. jak sędzia), szurzy (D lp szurzego), szurzyn |
| bratanek (syn brata, dla ciotki) | brataniec |
| bratanek (syn brata, dla stryja) | synowiec |
| bratanek współmałżonka | pociotek |
| bratanica (córka brata, dla ciotki) | bratanica |
| bratanica (córka brata, dla stryja) | synowica |
| bratowa (żona brata) | bratrzyna, jąć (ż, DCMs lp jęcierzy, B lp jęcierz, N lp jęcierzą, MBW lm jęcierze, D lm jęciór, C lm jęciorom, N lm jęciorami, Ms lm jęciorach), później jątrew (ż, D lp jątrwi), złew (ż, D lp zełwi), zełwa, zołwa, zołwica |
| brązowy | gniady (M lp m-os gniedzi), śmiady (M lm m-os. śmiedzi) |
| bredzić | brzedzić |
| brew | brew, wiedza |
| brnąć | brześć (brzodę, brzedzie, brzodą, brzedź, brzódł, brzedli, brzedzienie lub brdę, brdzie, brdą, brdzij, brdzenie), capać |
| brnąć (inch.) | brdnąć |
| brodzić | brześć (brzodę, brzedzie, brzodą, brzedź, brzódł, brzedli, brzedzienie lub brdę, brdzie, brdą, brdzij, brdzenie), gazić (gażę, gazi, gażą, gaź, gaził, gaziony) |
| brud | cina |
| brudnożółty | słowy |
| brudzić | barlić |
| brukiew | broskiew (ż, D lp broskwi), brukiew (ż, D lp brukwi), karpiel |
| brunatny | gniady (M lp m-os gniedzi), śmiady (M lm m-os. śmiedzi) |
| bruzda | brózda |
| brzask | brzazg, brzask |
| brzęczeć | brzężdżeć |
| brzmieć | źwnieć (źwnię, źwni, źwnią, źwień lub źwnij, źwieńcie lub źwnijcie, źwniał, źwnieli, źwniany, źwnienie) |
| brzoskwinia | brzoskiew (ż, D lp brzoskwi) |
| brzoza | brzoza (CMs lp brzezie) |
| brzuch (bydlęcy) | bełch (D lp bełcha) |
| brzydki | gardy |
| brzytwa | brzycz (m, D lp brzycza) |
| budulec | gródza |
| bukiew (owoce buka) | bukiew (ż, D lp bukwi) |
| bulgotać (o przepływającej wodzie) | bełchotać, bełczeć, bełkać, bełkotać, blekotać, bulkotać |
| burczeć | barczeć |
| burzowy | bujny (f.kr. bujen) |
| but | bót, czrzew (D lp czrzewia), trzew (D lp trzewia) |
| butwieć | tleć (tleję, tleje, tleją, tlej, tlał, tlała, tleli, tlony) |
| buty | obówie, obuwie |
| być ciepłym | cieść (ciepę, ciepie, ciepą, ciep, ciepł, ciepli, ciepienie) |
| być czerwonym | rdzieć (rdzieje, rdział) |
| być dawniej | zabyć (zabędę, zabędzie, zabądź, zabył, zabyty, zabycie) |
| być dumnym (z czegoś) | chełbić się |
| być głodnym | łakać (łaczę, łacze, łaczą, łacz, łakał, łakali, łakanie) |
| być ostrym | broić |
| być przekonanym | pwać (pwam, pwa, pwają, pwaj, pwał, pwanie) |
| być przylepionym | lpieć (lpię, lpi, lpią, lpij, lpiał, lpieli, lpienie) |
| być słabym | mdzieć (mdzieje, mdział) |
| być zmęczonym | mdzieć (mdzieje, mdział) |
| bydlę (byk lub krowa) | gowiędo (D lm gowiąd) |
| bydło | nuta, skot |
| bywać | bawić |
| bzdura | glądźba (D lm glądzieb), plećba (D lm plecieb) |
| cacko | czacze lub czaczo (n, D lp czacza) |
| całować | całować, łobzać |
| cały | cały (M lm m-os. celi) |
| car | casarz |
| ceber (wiadro o 2 uchach) | cber lub dzber (D lp cebra) |
| cebrzyk (wiaderko o 2 uchach) | cebrek (D lp cberka lub dzberka) |
| cebula | łuk |
| cena | cana (CMs lp cenie) |
| cep | młot |
| cesarz | casarz |
| chata | chata, chycz, chyz, chyzia, chyża, chyżyna, izba, kąca |
| chcieć | chęcieć (chęcę, chęce, chęć, chęciał, chęcieli, chęciany, chęcenie), chocieć (chocę, choce, choć, chociał, chocieli, chociany, chocenie) |
| chciwy | łasy |
| chleb | chleb, kruch |
| chlubić się | chełbić się |
| chłodnąć | chłóść (chłodę, chłodzie, chłodą, chłodź, chłódł, chłodła, chłodli, chłodzienie) |
| chłodnąć (inch.) | chłodnąć (chłodnę, chłodnie, chłodną, chłodnij, chłodnął, chłodnęła, chłodnęli, chłodnienie lub chłodnięcie) |
| chłop | chłop, siodłak, bogaty kmiot (MsW lp kmiecie) |
| chłopczyk | otroczyc |
| chłopiec | otroczę (n, D lp otroczęcia, D lm otrocząt), otrok |
| chmura | mrokiew (ż, D lp mrokwi) |
| choć | ace, acz, ce, chęcia, chocia |
| chodzić (wielokr., bez wyraźnego celu) | chadzać |
| Chors | Chars |
| choroba | boleźń (ż, D lp boleźni), chworoba (D lm chworób) |
| chorować na coś | boleć (bolę, boli, bolą, ból, bolał, boleli, bolenie) czymś |
| chory | chwory (f.kr. chwór) |
| chować (kryć) | wrzeć (wrę, wrze, wrą, wrzyj, warł, warty, warcie) |
| chować (zmarłego) | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie) |
| chować (zwierzę) | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| chować się (kuląc się) | chulić się |
| chronić | brzec (brzegę, brzeże, brzegł, brzeżony) |
| chropawy | karty |
| chrust | chróst, chwróst |
| chrzest | krzest (D lp krzstu) |
| chuć | chęć |
| chudość | chudoba |
| chwast | pilg |
| chwianie | chwiejba (D lm chwiejeb) |
| chwycić | chopić, jąć (imę, imie, imą, imij, jął, jęła, jęli, jęty, jęcie), ucapić |
| chwytać | capać, chapać, grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie), żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| chylić się | nic (nikę, nicze, niką, nicz, nikł, nikli, niczenie) |
| chytrość | leść (ż, D lp lści) |
| chytry | lściwy |
| ciało | ciało (Ms lp ciele, daw. cielesiu, M lm cielosa, odm. jak niebo) |
| ciamajda | gamajda (m) |
| ciarka | tarnka |
| ciasto | pieróg (D lp pierogu) |
| ciąć | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| ciąć (tępym nożem) | pitwać (pitwam, pitwa) |
| ciągnąć | wlec (wlekę, wlecze, wleką, wlecz, wlekł, wleczony, wleczenie) |
| cielę | cielę (D lp cielęcia, D lm cieląt), gowiędo (D lm gowiąd) |
| ciemnobrązowy | gniady (M lm m-os. gniedzi), śmiady (M lm m-os. śmiedzi) |
| ciemnolicy | smęgły |
| ciemnoniebieski | modry, siny, śliwy |
| ciemność | ciemnota, omacek (D lp omacku) |
| ciemny | gały, smęgły |
| cienki | liny |
| cierniste krzewy (zbiorowo) | ciernie |
| cierń | bódel (D lp bódla), tarn |
| cierpieć | cierzpieć |
| cierpię | luto mi jest |
| cierpnąć | cierść (cierzpę, cierzpie, cierzpą, cierzp, cierzpł, cierzpła, cierzpli, cierzpienie) |
| ciesiołka (ciesielstwo, praca cieśli) | cieślka (D lm cieślek), ciosłka (CMs lp cieślce, D lm ciosłek) |
| cięcie | (nacięcie) rzaz (MsW lp rzezie), (czynność) rzeźba (D lm rzezieb) |
| ciężarna | brzedza (D lp brzedzej), brzona (D lp brzonej) |
| ciotka (córka ciotki ojca lub matki, pierw. córka ciotki ojca) | ciota (CMs lp ciecie) cioteczna |
| ciotka (córka stryja ojca lub matki, pierw. córka stryja ojca) | ciota (CMs lp ciecie) stryjeczna |
| ciotka (córka wuja ojca lub matki, pierw. córka wuja ojca) | ciota (CMs lp ciecie) wujeczna |
| ciotka (siostra matki) | sioła (CMs lp siele, D lm siół) |
| ciotka (siostra ojca lub matki, pierw. siostra ojca) | ciota (CMs lp ciecie) |
| ciotka (żona brata matki) | wujna |
| ciotka (żona brata ojca) | stryjna |
| cisnąć (coś ciśnie kogoś) | żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| ciżba (tłum) | ciszczba (D lm ciszczeb) |
| ckliwy | teskliwy, tskliwy, później ckliwy |
| cmentarz | grobie (n, D lp grobia) |
| cny | czestny lub cześćny (f.kr. czścien, później ccen, cen), czstny (f.kr. czestn), później cny |
| co | czso, później co |
| coś | czsosi, później cosi, wiec |
| coś dobrego | gód (D lp godu) |
| coś odpowiedniego | gód (D lp godu) |
| coś przyjemnego | gód (D lp godu) |
| coś wygodnego | gód (D lp godu) |
| coś wyżłobionego | żłób (D lp żłobu) |
| coś zrobionego | skutek (D lp skutku) |
| córka | dec (ż, DCMs lp dcerzy, B dcerz, N dcerzą, lm MBW dcerze, D dcór, C dcorom, N dcorami, Ms dcorach), później dec (ż, D lp dcy), dcerz (ż, D lp dcerzy), później ccerz (ż, D lp ccerzy), dcora (Ms lp dcerze, D lm dcór), później ccora (Ms lp ccerze, D lm ccór), decka (D lm dcek, ccek) |
| córka brata (dla ciotki) | bratanica |
| córka brata (dla stryja) | synowica |
| córka brata lub siostry współmałżonka (żony lub męża) | pociotka |
| córka ciotki ojca lub matki (pierw. córka ciotki ojca) | ciota (CMs lp ciecie) cioteczna |
| córka przysposobiona (wzięta na wychowanie) | pasierbica |
| córka siostry | siestrzenica |
| córka stryja ojca lub matki (pierw. córka stryja ojca) | ciota (CMs lp ciecie) stryjeczna |
| córka wuja ojca lub matki (pierw. córka wuja ojca) | ciota (CMs lp ciecie) wujeczna |
| cuchnąć | czuchnąć |
| cud | czudo (D lp czudziesia, M lm czudziosa, D lm czudzios, potem D lp czuda, M lm czuda, D lm czud) |
| cynobrowy | ały |
| czad | czad (MsW lp czedzie) |
| Czarnobóg | Czarnobóg (D lp Czarnoboga) |
| czarny | czarny (M lm m-os. czerni), gały, (o maści konia) kary, wrony |
| czarodziej (szaman) | badli, wołchw |
| czarownik (uzdrowiciel) | badli |
| czart | czart (MsW lp czercie) |
| czas (okres czasu) | czas (MsW lp czesie) |
| czas (płynący) | wrzemię (D lp wrzemienia) |
| czaszka | czrzep, trzep |
| czcigodny | czestny lub cześćny (f.kr. czścien, później ccen, cen), czstny (f.kr. czestn), później cny |
| czekać (wielokr.) | czakać |
| czereda | czrzoda (Ms lp czrzedzie, D lm czrzód), później trzoda (CMs lp trzedzie, D lm trzód) |
| czeremcha | czrzemcha (D lm czrzemech), trzemcha (D lm trzemech) |
| czerep | czrzep, trzep |
| czereśnia | czrześnia (D lm czrzesień), trześnia (D lm trzesień) |
| czerpać | czerzpać (czerzpam, czerzpa, czerzpają) |
| czerw | czerzw (D lp czerzwia) |
| czerwienić się | rdzieć (rdzieje, rdział) |
| czerwienieć | rdzieć (rdzieje, rdział) |
| czerwonawy | ały, rumiany (M lm m-os rumieni) |
| czerwony | ały, bagry, czerwiony (M lm m-os. czerwieni), czerzwiony (M lm m-os. czerzwieni), krasny, rdry (f.kr. redr), rumiany (M lm m-os rumieni), rydzy |
| czesać | czosać (czeszę, czesie, czeszą, czesz, czosał, czesanie) |
| cześć | catew (ż, D lp catwi), cześć (ż, D lp czści) |
| cześć bóstwu | młoda, modła |
| częstować | ctować, czestować |
| część | dział (Ms lp dziele) |
| część pługa lub radła (dyszel) | grządziel (ż, D lp grządzieli) |
| człowiek | zmyk, źmień |
| człowiek otyły (z dużym brzuchem) | bełch (D lp bełcha) |
| człowiek w hełmie | oszłom |
| człowiek z kędzierzawymi włosami | kędzierz |
| czołgać się | pilźć (pełzę, pilzie, pełzą, pilź, pełzł, pełzła, pilźli, pilzienie) |
| czoło | czoło (Ms lp czele, D lm czół), dawn. Odm. jak niebo (M lm. czelosa, D lm czelos) |
| czop (na którym obracają się wrota) | oścież, ścież, ścieżaj, ścieże |
| czort | czart (MsW lp czercie) |
| czosnek (uprawny) | łuk |
| czosnek niedźwiedzi | czrzemcha (D lm czrzemech), trzemcha (D lm trzemech) |
| czółno (płaskie) | łyżew (ż, D lp łyżwi) |
| cztery | cztery (MW m-os. czterej, DMs czterech, B m-os. czterech, C czterem, N czteremi) |
| czuć obrzydzenie | mier|zieć (mier|zieję, mier|zieje, mier|zieją, mier|ziej, mier|ział, mier|zienie) |
| czuć wstręt | mier|zieć (mier|zieję, mier|zieje, mier|zieją, mier|ziej, mier|ział, mier|zienie) |
| czuć złość | mier|zieć (mier|zieję, mier|zieje, mier|zieją, mier|ziej, mier|ział, mier|zienie) |
| czujny | bdry (f.kr. bedr) |
| czuwać | bdzieć (bdzę, bdzi, bdzą, bdzij, bdział, bdzieli, bdzienie) |
| czuwanie (i ruszanie na pomoc) | stroża |
| czwarty | cztwarty (CMs lp cztwierci) |
| czynić | kucić (kucę, kuci) |
| czynić (wielokr.) | kutać |
| czysty | czyry, później czery, schludny (f.kr. schludzien) |
| czyścić | chluć (chluję, chluje, chlują), chludzić, kludzić |
| czyścić (miotłą) | mieść (miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie) |
| ćmić (boleć) | muść (mudę, mudzie, mudą, mudź, mudł, mudzienie) |
| ćwiartka | cztwartka (CMs lp cztwiertce) |
| ćwierkać | blonować |
| dach | krów (D lp krowu), zied (D lp źda) |
| dać (jednokr., dk) | dać (dam, da, dadzą, dadz, dał, dali, dany, danie) |
| dać znak | pomanąć |
| danina | dań (ż, D lp dani) |
| danina (obliczana według nacięć) | narzaz (Ms lp narzezie) |
| dar | dań (ż, D lp dani), dar |
| daszek (na 4 drągach przykrywający stóg) | bróg (D lp brogu) |
| dawać (jednokr., ndk) | dajać (daję, daje, dają, daj, dajał, dajali, dajany, dajanie) |
| dawać (wielokr.) | dawać (dawam, dawa, dawają, dawaj, dawał, dawali, dawany, dawanie) |
| dawać znaki | mać (mam, ma, mają, mał, mali, many, manie), majać (majam, maja, mają, majał, majali, majany, majanie) |
| dawno | dawie |
| dawny | wiotchy (M lm m-os. wiotsi) |
| Dażbóg | Dabóg (D lp Daboga), Dadzbóg (D lp Dadzboga), Dadźbóg (D lp Dadźboga), Dajbóg (D lp Dajboga) |
| denerwować | blonować |
| dereń świdwa (roślina Cornus sanguinea) | świdew (ż, D lp świdwi) |
| deska (D lm desek) | dska, później cka (D lm desk) |
| deska (nabita gwoździami) | bidło |
| deszcz | deżdż (D lp d|żdżu) |
| deszcz (ulewny) | lejba (D lm lejeb) |
| deszcz ze śniegiem | ożloda (CMs lp ożledzie), żłódź (ż, D lp żłodzi) |
| deszczowa pogoda | mokiew (ż, D lp mokwi), mokwa |
| deszczowy | d|żdżewny (f.kr. deżdżwien) |
| diabeł | bias (Ms lp biesie), czart (MsW lp czercie) |
| dla | dziela (D +), radzi (D +), pro (+ B) |
| dławić | dawić (dawię, dawi, dawią, daw, dawił, dawiony, dawienie), dłabić (dłabię, dłabi, dłabią, dłab, dłabiony, dłabienie) |
| dłubać | dłóbać |
| dłuto | dlóto (Ms lp dlecie), dłóto |
| dłutować | dłóbać |
| do | k, kie (+ C) |
| do wewnątrz | w, we (+ B) |
| dobro | błogo (n, D lp błoga, D lm błóg) |
| dobroć | błogini (ż) |
| dobry | błogi, dobry, krzeczny (f.kr. krzeczen), lepy, żory (M lm m-os. żerzy) |
| dobry (moralnie) | czestny lub cześćny (f.kr. czścien, później ccen, cen), czstny (f.kr. czestn), później cny |
| dobry czas | gód (D lp godu) |
| dobrze rosnąć | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| dobytek (niewielki) | chudoba |
| dogadzać | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| doić | mleźć (mlozę, mlezie, mlozą, mleź, mlózł, mlozła, mleźli, mleziony, mlezienie) |
| dojrzały | doźrzały, maciory, matory |
| dojrzewać | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| dokonać | skucić (skucę, skuci) |
| dola (część) | dział (Ms lp dziele) |
| dolina | biodra (CMs lp biedrze, D lm biódr), panew (ż, D lp panwi) |
| dolina (głęboka w górach) | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| dom | chata, chycz, chyz, chyzia, chyża, chyżyna, izba, kąca, kącia, kącka |
| dom (mieszkanie, ognisko domowe) | zied (D lp źda) |
| dom (rodzinny) | siem (ż, D lp siemi), siemia |
| domostwo | chata, chycz, chyz, chyzia, chyża, chyżyna, izba, kąca, kącia, kącka, sioło (Ms lp siele, D lm siół), zied (D lp źda) |
| domownicy | siemia |
| donieść (na kogoś) | osoczyć |
| dopiero | do pierwo |
| doskwierać (np. o bólu zęba) | nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| dostarczyć | dostatczyć |
| dostatek | dostatek, gób (ż, D lp gobi) |
| dostrzec | ochabić |
| dosyć | do syci |
| dość | do syci |
| doświadczony | gorazdy |
| dotknąć | tarknąć |
| dotykać | makać, tec (tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony) |
| dół | biodra (CMs lp biedrze, D lm biódr) |
| drapać | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie) |
| drąg | kij |
| drąg (wokół którego układa się stóg) | oścież, ścież, ścieżaj, ścieże |
| drążyć | drożyć |
| drewniane wiertło | nabodzaz (D lp nabodzaza, Ms lp nabodzezie), później niebozas |
| drewniany talerz | biud (m), biudo (n) |
| drewno (płonące) | dziegiew (ż, D lp dziegwi), żegiew (ż, D lp żegwi) |
| drewno do losowania | kawalec (D lp kawalca) |
| drobna moneta | cęta, pieniądz, pieniąg, sklądz (D lp sklądza, D lm sklędzy), szczląg, śćlądz (D lp śćlądza, D lm śćlędzy) |
| drobny podarunek | czacze lub czaczo (n, D lp czacza) |
| drobny sprzęt domowy (zwłaszcza dawany w wianie) | szczebrzuch |
| droga | casta (CMs lp ceście) |
| drop (ptak Otis tarda) | dropew (ż, D lp dropwi) |
| druh | druch (M lm drusi), drug (M lm drudzy) |
| drut | drót (D lp drótu) |
| drzeć | drzeć (drę, drze, drą, drzyj, darł, dzierli, darty, dziercie), próć (porzę, porze, porzą, pórz, prół, próła, próli, próty, prócie) |
| drzeć (o bólu) | muść (mudę, mudzie, mudą, mudź, mudł, mudzienie) |
| drzwi | dźwrze lub dźwrzy (D dźwierz), potem także dźwierze |
| duma | duma, gardoba |
| dumny | gardy |
| dupa | gąz (D lp gęzu), pierdziel (ż, D lp pierdzieli), rząp (D lp rząpa), rzyć (ż, D lp rzyci) |
| dusić | dłabić (dłabię, dłabi, dłabią, dłab, dłabiony, dłabienie) |
| duża rzeka | źleje lub źlejo (M lm źlejosa, odm. jak niebo) |
| duży gliniany dzban | dziółew (ż, D lp dziółwi) lub dźłew (ż, D lp dziełwi) |
| dwa | dwa (MW m-os. dwaj, MBW ż dwie, DMs dwu, B m-os. dwu, CN mn dwoma, ż dwiema) |
| dym | czad (MsW lp czedzie), dym |
| dynia | tykiew (ż, D lp tykwi) |
| dyszeć (ciężko) | sość (sopę, sopie, sopą, sop, sopcie, sopł, sopli, soście) |
| dzban | czban, później dżban |
| dzban (duży, gliniany) | dziółew (ż, D lp dziółwi) lub dźłew (ż, D lp dziełwi) |
| dziadek | dziad (MsW lp dziedzie) |
| dziadek cioteczny (mąż siostry dziadka lub babki) | prapociot (MsW lp prapociecie) |
| dziadek męża | praświekier (D lp praświekra) |
| dziadek stryjeczny (brat dziadka) | prastryj, przestryj, stary stryj |
| dziadek wujeczny (brat babki) | prawuj, przedwieć, stary wuj |
| dziadek żony | pracieść, później prateść (D lp praćścia, później pratścia, praćcia, prateścia) |
| dział | dział (Ms lp dziele), podział (Ms lp podziele) |
| działanie | śpiech |
| działo | działo (Ms lp dziele) |
| dziarski | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| dzieci (zbiorowo) | dziatwa |
| dziecko | brzon (MsW lp brzenie), czędo (D lm cząd), dziat (temat na -u-: DMsW lp dziatu, MW lm dziatowie), dzieć (m), otrok |
| dzieło | działo (Ms lp dziele) |
| dzieło sztuki (kamienne, drewniane) | rzeźba (D lm rzezieb) |
| dzik (samotny) | jedziniec |
| dzika roślina | świerzep, później świerzop |
| dziki | bui (ż buja), bujny (f.kr. bujen), dziwoki, dziwy, luty, świerzepy |
| dzikie zwierzę | świerzep |
| dziko rosnący | świerzepy |
| dzionek | dniek (D lp dzieńka) |
| dziś | dnieś, dzieńsia, dzieńsi, dzieńś |
| dziupla (zamieszkana przez dzikie pszczoły, barć) | świepiot (Ms lp świepiecie) |
| dziura (w ziemi) | biodra (CMs lp biedrze, D lm biódr) |
| dzwon | kłokół (D lp kłokołu), zwon |
| dzwono (płat ryby przeciętej w poprzek) | zwono |
| dźgać (jednokr.) | bodzić, bóść (bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie) |
| dźgać (wielokr.) | bodać (bodam, boda, bodają) |
| dźwięczeć | źwnieć (źwnię, źwni, źwnią, źwień lub źwnij, źwieńcie lub źwnijcie, źwniał, źwnieli, źwniany, źwnienie) |
| dźwięk | zwęk, źwięk |
| dżdżownica | d|żdżewnica |
| element sań (deska nabita gwoździami) | bidło |
| fala | słop, wełna (CMs lp wilnie) |
| falować | chełbić się |
| fałdować | garbić |
| fałsz | łeż (ż, D lp łży) |
| figa | smokiew (ż, D lp smokwi) |
| fioletowy | bagrowy, bagry, śliwy |
| flet | cewnica |
| fortyfikacja | brodło lub bródło (D lm bródł) |
| fryzura z okrężnym warkoczem (u zamężnej kobiety) | kika |
| fujarka | cewnica |
| furman | woźba (m-os., MW lm woźbowie, D lm woźbów) |
| futro zwierzęce | karźno (D lm kar|zien) |
| gacie | gace (lm, D gac) |
| gad | sań (ż, D lp sani) |
| gadanina | glądźba (D lm glądzieb), plećba (D lm plecieb) |
| gaduła | zmuda |
| gamoń | gamajda (m) |
| gardło | gardło, głet (D lp głta), głetka (D lm głtek) |
| gardziel | głetka (D lm głtek) |
| garść | szępa |
| Gdańsk | Gdaniesk (D lp Gdańska) |
| gdy | ce |
| giąć | gibać, gnąć (gnę, gnie, gną, gnij, gnął, gnęła, gnęli, gniony lub gnięty, gnienie lub gnięcie) |
| Giecz | Gdecz (D lp Giedcza) |
| giętki | liny |
| ginąć | czeźć (czozę, czezie, czozą, czeź, czózł, czeźli, czezienie), nic (nikę, nicze, niką, nicz, nikł, nikli, niczenie) |
| ginąć (inch.) | czoznąć (czoznę, czeźnie, czozną, czeźnij, czoznął, czoznęli, czeźnięcie), niknąć (niknę, niknie, nikną, niknij, niknął, niknęli, niknienie lub niknięcie) |
| ględzenie | glądźba (D lm glądzieb) |
| glina | brzna (D lm brzen) |
| gliniany dzban (duży) | dziółew (ż, D lp dziółwi) lub dźłew (ż, D lp dziełwi) |
| gliniany garnek (korczak) | karczag lub karczak |
| gładzić | ślizać |
| głaskać | łaskać |
| głębia | żlemia |
| głębina | żlemia |
| głęboka górska dolina | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| głęboki | żłoki (st. wyższy żlejszy, przysł. żłoko, żlej) |
| głośny | rzewny (f.kr. rzwien) |
| głuchnąć | głeść (głchę, głsze, głchą, głesz, głechł, głchła, głchli, głszenie), głuść (głuchę, głusze, głuchą, głusz, głuchł, głuchli, głuszenie) |
| głuchnąć (inch.) | głchnąć (głchnę, głchnie, głchną, głchnij, głchnął, głchnęła, głchnęli, głchnienie), później kchnąć, kłnąć, knąć, lchnąć |
| głupi | bui (ż buja) |
| gmatwać (jednokr., ndk) | pląść (plętę, plęcie, plętą, plątł, plętła, plętli, plęciony, plęcienie) |
| gniady | gniady (M lp m-os gniedzi) |
| gnieść | dawić (dawię, dawi, dawią, daw, dawił, dawiony, dawienie) |
| gnieść (coś gniecie kogoś) | żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| godny | godny, gordy |
| golenie (włosów) | brzycie, brzytwa |
| golić | brzyć (brzyję, brzyje, brzyją, brzyj, brzył, brzyła, brzycie) |
| gołąb | bołądź (D lp bołędzia), gardlica |
| gonitwa | gońba (D lm gonieb) |
| gorąco | skwar lub skwara |
| gospodarstwo (skromne) | chudoba |
| gospodarz | gospoć (D lp gospocia), później gospodzin, gospódź (D lp gospodzia), wit, bogaty kmiot (MsW lp kmiecie) |
| góra | brzeg, kopa, kopiec (D lp kopca), wierzch |
| góra (niepokryta lasem) | gola, golina, gól (ż, D lp goli), płonina |
| góra (porośnięta lasem) | gora, później góra (D lm gór) |
| góral | gorak |
| gra | igra (D lm igr) |
| gra (na instrumencie) | gądźba (D lm gądzieb), później gędźba |
| grabić | chąsić |
| grabież | chąśba (D lm chąsieb) |
| gracz | igracz |
| grać | igrać |
| grać (na instrumencie) | gędzić |
| granatowy | śliwy |
| grobla | grobia |
| grobowiec | raka |
| gromadka ludzi | czrzoda (Ms lp czrzedzie, D lm czrzód), później trzoda (CMs lp trzedzie, D lm trzód) |
| grosz | sklądz (D lp sklądza, D lm sklędzy), szczląg, śćlądz (D lp śćlądza, D lm śćlędzy) |
| grot (strzały lub oszczepu) | szczebrzuch, żeleźce |
| groźba (D lm gróźb) | groźba (D lm grozieb) |
| grożenie | groźba (D lm grozieb) |
| grób | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| gruby | gręby, krępy, miąższy |
| grupowanie się | drużba (D lm drużeb) |
| gryka | grcza (D lm grecz) |
| grzać (być ciepłym) | cieść (ciepę, ciepie, ciepą, ciep, ciepł, ciepli, ciepienie) |
| grządka | lecha |
| grząskie błoto | mierwew (ż, D lp mierwwi) |
| grzbiet górski | dział (Ms lp dziele) |
| grzebać | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie), kucić (kucę, kuci) |
| grzebać (wielokr.) | grzebać (grzebię, grzebie, grzebią) |
| grzebień tkacki | bardo (n, Ms lp bierdzie) |
| grzeczny | krzeczny (f.kr. krzeczen) |
| grzęznąć | grząźć (grzęzę, grzęzie, grzęzą, grzęź, grzązł, grzęzła, grzęźli, grzęzienie) |
| grzęznąć (inch.) | grzęznąć (grzęznę, grzęźnięcie); lnąć (lnę, lnie, lną, lnij, lnął, lnęła, lnęli, lnienie) |
| gurbić (marszczyć, fałdować) | garbić |
| guz | mózg (D lp mozga), pągiew (ż, D lp pągwi) |
| guz (na kości) | możdżeń |
| guz (na szyi) | pągwica |
| guzik | pągiew (ż, D lp pągwi) |
| gwałtownie | na odlew, na otlew |
| gwałtowny | bar|zdy, bar|zy |
| gwiazda | gwiazda (CMs lp gwieździe), źwiazda (CMs lp źwieździe) |
| gwóźdź | brut, góźdź (D lp goździa), gwóźdź (D lp gwoździa) |
| habit | kapica |
| hałastra | chałastra |
| hamulec | br|zda (D lm brezd) |
| hańba | gańba (D lm ganieb) |
| hardość | gardoba |
| hardy | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy), gardy, gordy |
| hasło | gasło (D lm gaseł) |
| hełm | szłom |
| herold | bierzyc |
| hodować | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| hodowca koni | komnarz, komonarz, później konarz |
| hodowca psów | psarz |
| hołota | gołota |
| hrabia | grabia (m, DCMs lp grabi, B lp grabię) |
| hulać (bawić się) | gulać |
| i | a, abo, ce, i |
| igrzyska (ku czci zmarłego) | trzyzna |
| iskierka | iskrka (D lm iskrek) |
| iskra | iskra (D lm iskr) |
| iść | grząść (grzędę, grzędzie, grzędą, grządł, grzędła, grzędli, grzędzienie), ić, później iść (idę, idzie, idą, szedł, szła, szli, idzienie lub icie, później iście), leźć (lazę, lezie, lazą, leź, lazł, leźli, lezienie) |
| izba (pokój) | istba (D lm isteb) lub stba (D lm steb) |
| ja | jaz, później ja |
| jabłko | jabal, jabło |
| jabłko Adama (krtań) | grtyka, grdyka, krtyka |
| jabłoń | jabiel (ż, D lp jabieli) |
| jagnię | bagnię (n, D lp bagnięcia), jagn, jagniec (D lp jagńca), jagnię (n, D lp jagnięcia), jar |
| jagoda | jaga |
| jagoda morwy | mórew (ż, D lp mórwi) |
| jajko | jajce |
| jajo | jaje |
| jak | jako |
| jakiś czas temu | dawie |
| Jakub | Jakób |
| jałowiec | możdżel, możdżeń, możdżew (D lp możdżewia) |
| jama | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| jarzmo | igo |
| jasnoniebieski | gołęby, płowy |
| jasnożółty | płowy |
| jasny | jasny (st. wyższy jeśniejszy), rusy |
| jasny (zrozumiały) | źrzeciedlny, później źreciedlny |
| jastrząb | jastrząb (D lp jastrzęba), jastrzeb |
| jaszczur | jaszczór (D lp jaszczora, Ms lp jaszczerze), szczerdzel, szczerzy |
| jaszczurka | jaszczerzyca, szczerdzel, szczerzy |
| jawnie | jawie |
| jazda (wozem) | woźba (ż, D lm wozieb) |
| jeden | jedzin (ż jedzina, n jedzino) |
| jednak | jedzinako, później jednako |
| jedność | jedziństwo |
| jedyny | jedziny (ż jedzina, n jedzine) |
| jesion | jasień, jasion (MsW lp jasienie), jaś |
| jeść | śniadać |
| jezioro | jezioro (Ms lp jezierze) |
| jeździć (wielokr., bez wyraźnego celu) | jeżdżać |
| jeżyna | kępina |
| język | jązew (m, D lp jązwia) |
| jutro | justro |
| już | juże |
| kaczka | węć (ż, D lp węci), wętew (ż, D lp wętwi), wętka (D lm wętek) |
| kaleczyć | broić |
| kaleka | kalika |
| kałuża | bełczak, łokiew (ż, D lp łokwi), łuża |
| kamień młyński | żarnew (ż, D lp żarnwi), żarnów (m, D lp żarnowa) |
| kapelusz filcowy | kłobuk |
| kapłan (pogański) | żrec (D lp żerca), żyrzec (D lp żyrca), później żerzec (D lp żerca) |
| karcić | swarzyć |
| karma | pastwa, żyr (D lp żyru), później żer (D lp żeru) |
| karmić | pitać, pitam, pita |
| karp | karpr |
| kasetka | raka, rakiew (ż, D lp rakwi) |
| kaskada (wodna) | skok, słop |
| kasłać | kaszlać (kaszlę, kaszle, kaszlą, kaszl, kaszlał, kaszlali, kaszlanie) |
| kastrować | ceścić |
| kaszel | kaszl |
| kaszlać, kaszleć | kaszlać (kaszlę, kaszle, kaszlą, kaszl, kaszlał, kaszlali, kaszlanie) |
| kawałek żelaza | żeleźce |
| kawka | gałka |
| kazać | kazać, każę, każe |
| kąkol | kłokól (D lp kłokolu) |
| kąsać | kąść (kędę, kędzie, kędą, kądź, kądł, kędła, kędziony, kędzieni, kędzienie) |
| kąt | węgieł |
| kciuk | krzciuk |
| kiedy | kiegdy |
| kiedyś | dawie, kiegdysi, kiegdyś |
| kielnia | łgiet (D lp łegta) |
| kij | kij, młot |
| kitka włosów | kczyca |
| kiwać | mać (mam, ma, mają, mał, mali, many, manie), majać (majam, maja, mają, majał, majali, majany, majanie), mardać |
| kiwnąć | pomanąć |
| klacz | kobyła, świerzepa |
| klęsnąć | kląść (klęsę, klęsie, klęsą, kląsł, klęsła, klęśli, klęsiony, klęsienie) |
| kładka | brzew (ż, D lp brzwi) |
| kłak (włos zwierzęcia) | tłak |
| kłamać | łgać (łgę, łże, łgą, łżyj, łgał, łganie) |
| kłamstwo | łeż (ż, D lp łży) |
| kłaść | dziać (dzieję, dzieje, dzieją, dziej, dział, dziali, dziany, dzianie), kłaść (kładę, kładzienie) |
| kłócić się | gomonić się, swarzyć się |
| kłótnia | gomon |
| kłuć (jednokr.) | bodzić, bóść (bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie), kłóć (kolę, kole, kolą, kól, kłół, kłóty, kłócie) |
| kłuć (wielokr.) | badać, bodać (bodam, boda, bodają) |
| kobieta | żona (Ms lp żenie) |
| kobieta bezpłodna | niepłódew (ż, D lp niepłódwi) |
| kochać | mileć (milę, mili, milą, milał, mileli, milony, milenie), nawidzić (nawidzę, nawidzi, nawidzą, nawidź, nawidził, nawidzenie), przać (przeję, przeje, przeją, przej, przał, przali, przanie, przany) |
| kocioł | kocieł (D lp kotła) |
| kogut | kokosz (m), kur |
| kojec | kociec (D lp koćca, później kojca) |
| kolacja | jużyn lub jużyna |
| kolano | kolano (Ms lp kolenie) |
| kolczyk | sierzga, usierządz (D lp usierządza, D lm usierzędzy), uśrządz (D lp uśrządza, D lm uśrzędzy), później uśrądz (D lp uśrądza, D lm uśrędzy) |
| kolor | maść |
| koloru szronu | szady (M lm m-os. szedzi) |
| kolumna | stłub, stłup |
| kołek | góźdź, gwóźdź, kół (D lp koła) |
| koło | koło (M lm kolosa, odm. jak niebo) |
| kołysać się | chełbić się |
| kołysanie | chwiejba (D lm chwiejeb) |
| konfitura z pigwy | melmelada, marmelada, mermelada |
| koń | josw (MsW lp jeświe), kobyła, komń, komoń, koń, órz (także orz, D lp orza), świerzep, świerzepiec |
| koń (z kędzierzawą grzywą lub ogonem) | kędzierz |
| kopać (w ziemi, jednokr.) | bóść (bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie) |
| kopać (w ziemi, wielokr.) | bodać (bodam, boda, bodają), głębić |
| kopeć | czadz (ż, D lp czadzy) |
| kora | czrzosło (Ms lp czrześle, D lm czrzósł), trzosło (Ms lp trześle, D lm trzósł) |
| korzec (naczynie do mierzenia) | spąd (D lp spędu) |
| koszenie | kośba (D lm kosieb) |
| kosztowności | szczebrzuch |
| koszula | sroka, sroczka |
| kośba (D lm kośb) | kośba (D lm kosieb) |
| kowal | kowacz, kowarz, kuźniec (D lp kuzieńca) |
| koza | jaza |
| kozia skóra | jaziona (Ms lp jazienie), jaźno, koża (D lp kóż) |
| kozioł | jaź, kozieł (D lp kozła) |
| kra (D lm kier) | ikra (D lm ikr) |
| kradzież | chąśba (D lm chąsieb) |
| krajać | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| kraść | chąsić |
| krawcowa | szwadli |
| kret | kret (D lp krta) |
| kropla | kropia (D lm kropi) |
| krowa | gów (ż, D lp gowi) |
| krtań | gardło, gartań (ż, D lp gartani), grdyka, grtań (ż, D lp grtani), grtyka, krtyka |
| kruk | wron |
| krwistoczerwony | ały |
| kryć | wrzeć (wrę, wrze, wrą, wrzyj, warł, warty, warcie) |
| krzak | kierz (D lp krza) |
| krzątać się | kucić (kucę, kuci) |
| krzesać | krzosać (krzeszę, krzesze, krzeszą, krzosał, krzosała, krzosali, krzosanie) |
| krzesło | krzasło (Ms lp krześle) |
| krzew | kierz (D lp krza) |
| krzta (krztyna, krzyna) | krcha (D lm krech), krcheć (ż, D lp krechci), krechta (D lm krchet), krszyna |
| krzyż | krzest (D lp krzstu) |
| ksiądz | kniądz m. (D lp kniędza, M lm kniędze) |
| księga | knięga (D lm kniąg), kniga |
| księże (wołacz) | ksze |
| księżyc | łuna, mieniesk, miesiąc |
| kształt | rzeźba (D lm rzezieb) |
| ktoś | ktosi |
| ktoś odważny | młodziec (D lp młodźca, później młojca) |
| ktoś zaradny | młodziec (D lp młodźca, później młojca) |
| którą drogą | kędy, kęda, kędzie, kędu |
| ku | k, kie (+ C) |
| kubeł (także jednostka ilości ziarna) | kbieł (później gbeł, D lp kiebła) |
| kucać | czępieć (czępię, czępi, czępiał, czępieli, czępienie) |
| kulić się (chować się ze strachu) | chulić się, ląc się (lęknie się) |
| kulik (ptak Numenius sp.) | stługiew (ż, D lp stługwi) |
| kulista ozdoba | pągiew (ż, D lp pągwi) |
| kum | kmoter (D lp kmotra) |
| kuma | kmotra (D lm kmoter) |
| kuper | gąz (D lp gęzu), pierdziel (ż, D lp pierdzieli), rząp (D lp rząpa), rzyć (ż, D lp rzyci) |
| kupić | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| kupować | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| kura | kokosz (ż, D lp kokoszy), kurew (ż, D lp kurwi) |
| kuracja | leczba (D lm leczeb) |
| kurcz | karcz |
| kurczyć | karczyć |
| kuropatwa | kuropeć (m, D lp kuropcia), kuropetwa, kuroptew (ż, D lp kuropetwi) |
| kurwa | kurew (ż, D lp kurwi) |
| kuzyn | brat (MW lm braci, bratowie, DB lm bratów, C lm bratom, N lm bratami, Ms lm o tych bratach), bratr (MW lm bratrzy, bratrowie) |
| kwitnąć | kwiść (kwtę, kwcie, kwtą, kwcij, kwitł, kwitła, kwitli, kwcienie), kwtnąć (kwtnę, kwtnie, kwtną, kwtnij, kwtnął, kwtnęła, kwtnęli, kwtnienie) |
| lanie | lejba (D lm lejeb) |
| las | gąszcz, gęszcza, gora, później góra (D lm gór), góźdź, gwóźdź |
| latać (wielokr., bez wyraźnego celu) | latywać |
| latarnia morska | majak |
| lato | jara |
| leczenie | badłowanie, celenie, leczba (D lm leczeb) |
| leczyć | badłować, celić, leczyć |
| lekarstwo | badlstwo (D lm badlestw) |
| lekarz | badli, lekarz |
| lekki | legki |
| lekkość | lgoba |
| lenistwo | lanoba |
| leniwy | lany (m-os. MW lm leni) |
| lepić (np. piec z gliny) | dźzać (dziżę, dziże, dziżą, dziż, dźzał, dźzany, dźzanie), źdać (zidzę, zidzie, zidzą, zidź, źdał, źdany, źdanie) |
| lepiej | sulej |
| lepszy | sulejszy |
| leszcz (ryba Abramis brama) | tleszcz |
| lewy | lewy, szui (ż szuja) |
| leźć | leźć (lazę, lezie, lazą, leź, lazł, leźli, lezienie) |
| lgnąć | lnąć (lnę, lnie, lną, lnij, lnął, lnęła, lnęli, lnienie) |
| liczba (D lm liczb) | brój (D lp broju), czysło (Ms lp czyśle), liczba (D lm liczeb) |
| liczba nieparzysta | licho |
| liczba parzysta | cetno, czetno |
| liczenie | liczba (D lm liczeb) |
| liczyć | broić, czytać |
| liliowy | bagry |
| lina | węże (n) |
| listowie | leszczyna, liście (n, D lp liścia) |
| liść | lask, list |
| litera | bukiew (ż, D lp bukwi) |
| litość | lutość |
| lok | kędzior (Ms lp kędzierze) |
| los | dola, dział (Ms lp dziele), kawalec (D lp kawalca) |
| lot | lot (D lp lotu, MsW lp lecie) |
| lód | lód (D lp lodu, MsW lp ledzie) |
| lubić | nawidzić (nawidzę, nawidzi, nawidzą, nawidź, nawidził, nawidzenie) |
| lubienie | nawiść (ż, D lp nawiści) |
| lulek (roślina Hyoscyamus sp.) | bełn (MsW lp bilnie), bilnika, bleń, blon (Ms lp blenie) |
| lusterko | źrzadło (D lm źrzadł), później źradło |
| lustro | ziercadło, zierkadło, zwierciadło (Ms lp zwierciedle) |
| lazurowy | gołęby |
| łabędź | kiełp (D lp kiełpia) |
| ładny | chędogi, lepy |
| łagodzić | łaskać |
| łaknąć | łakać (łaczę, łacze, łaczą, łacz, łakał, łakali, łakanie) |
| łakomy | łasy |
| łapać | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie), żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| łaska | błogodzieć (ż, D lp błogodzieci), łaska |
| łaskawość | łaska |
| ławica | jato |
| łączenie się w grupę | drużba (D lm drużeb) |
| łączyć | rzeszyć |
| łączyć (konie w zaprzęgu) | prząc (przęgę, przęże, przęgą, przągł, przęgła, przężony, przężenie) |
| Łekno | Łekno (D lm Łken), Łkno (D lm Łekn) |
| łgać | łgać (łgę, łże, łgą, łżyj, łgał, łganie) |
| łokieć | łokieć (D lp łokcia), łoktek (D lp łokietka) |
| łoskot | chełst |
| łowić ryby | rybić |
| łowienie ryb | rybitwa |
| łożysko | płódew (ż, D lp płódwi) |
| ług (popiół, środek piorący) | zoła |
| łuk | łąk (D lp łęku), łęk |
| Łukno | Łekno (D lm Łken), Łkno (D lm Łekn) |
| łup | pastwa |
| łut (jednostka ciężaru) | łót |
| łydka | łyst (m), łysta (ż), łystwa (ż), łysto (n), łytka |
| łyk | głet (D lp głta) |
| łykać (jednokr.) | głcić (głcę, głci) |
| łykać (wielokr.) | głtać, kłtać |
| łyżka | łeżka (D lm łżek), łga (D lm łeg), łyżyca, łżyca |
| łyżwa | łyżew (ż, D lp łyżwi) |
| łza | osora, słza (D lm słez), ślza (D lm ślez) |
| macać | makać |
| machać | mać (mam, ma, mają, mał, mali, many, manie), majać (majam, maja, mają, majał, majali, majany, majanie), mardać |
| machnąć | manąć, pomanąć |
| machnąć (nagle) | zamanąć |
| macocha | macecha |
| mający hełm na głowie (w hełmie) | oszłomiony |
| malwa (roślina Alcea sp.) | ślaz (MsW lp ślezie) |
| mała miska | ździała (CMs lp ździele) |
| małe źdźbło | ściebłko (D lm śćbłek) |
| małpa | opa, opica |
| mały młotek | kładziwo |
| marchew | markiew (ż, D lp markwi) |
| markotnieć | unywać |
| marmolada | melmelada, marmelada, mermelada |
| marmur | marmór (D lp marmoru) |
| marnieć | linieć, nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| marszczyć | garbić, gurbić |
| martwić | nawić (nawię, nawi, nawią, naw, nawił, nawienie) |
| martwy | martwy (M lm m-os. miertwi) |
| maruda | zmuda |
| marudny | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| marudzenie | zmuda |
| marudzić | mudzić (mudzę, mudzi, mudzą, mudź, mudził, mudzenie) |
| Marzanna | Marmorzana (CMs lp Marmorzenie), Marzana (CMs lp Marzenie) |
| marznący deszcz | ożloda (CMs lp ożledzie), żledzica, żłódź (ż, D lp żłodzi) |
| marznąć | mierźć (mar|zę, mier|zie, mar|zą, mierź, mar|zł, mar|zła, mier|źli, mierzienie) |
| marznąć (inch.) | mar|znąć (mar|znę, mier|znie, mar|zną, mier|znij, mar|znął, mar|znęła, mar|znęłi, mier|znienie) |
| masywny | miąższy |
| materiał | gródza |
| matka | mać (ż, DCMs lp macierzy, B lp macierz, N lp macierzą, MBW lm macierze, D lm maciór, C lm maciorom, N lm maciorami, Ms lm maciorach), macierz, maciora |
| matka chrzestna (matka chrześniaka lub chrześnicy, matka chrzestna syna, córki, chrześniaka, chrześnicy) | kmotra (D lm kmoter) |
| matka męża | świekrew (ż, D lp świekrwi) |
| matka synowej (żony syna) | współteścia |
| matka zięcia (męża córki) | swatew (ż, D lp swatwi) |
| matka żony | ćszcza lub ćścia, później ćcza lub ćcia (D lm cieszcz lub cieść), później tszcza (D lm teszcz), tścia (D lm teść), teścia |
| Maur | murzyn (M lm murze, D lm mur lub murów, C lm murom) |
| mącić | mięść (miętę, mięcie, miętą, miętł, mięciony, mięcienie) |
| mąka (żytnia) | broszno |
| mąż ciotki (siostry matki) | posiół (D lp posioła, MsW lp posiele) |
| mąż ciotki (siostry ojca lub matki) | cieciec (D lp ciećca), naciot (MsW lp naciecie), pociot (MsW lp pociecie) |
| mąż siostry | swojak, później swak |
| mąż siostry dziadka lub babki (dziadek cioteczny) | prapociot (MsW lp prapociecie) |
| mąż siostry męża | zełwin |
| mąż siostry żony (mąż świeści) | paszenóg (D lp paszenoga) |
| mąż wnuczki | prazięć |
| medycyna | leczba (D lm leczeb) |
| melancholia | tska, później cka (D lm tesk) |
| merdać | mardać |
| męczyć | nawić (nawię, nawi, nawią, naw, nawił, nawienie) |
| mężczyzna | mąż (D lp męża), wier |
| miał | miał (MsW lp miele) |
| miazga (tkanka między łykiem a drewnem) | miązdra |
| miąższ | miąz (D lp mięzu), miązdra |
| mieć | imieć (imam lub imiem, ima lub imie, imają lub imieją, imiej, imiał, imieli, imiany, imienie) |
| mieć halucynacje | blenić |
| mieć odwagę | mieć (miem, mie, mieją, miej, miał, mieli, mienie) |
| mieć nadzieję | pwać (pwam, pwa, pwają, pwaj, pwał, pwanie) |
| mieć śmiałość | mieć (miem, mie, mieją, miej, miał, mieli, mienie) |
| mieć wątpliwości | sąmnieć (sąmnię, sąmni, sąmnią, sąmnij, sąmniał, sąmnieli, sąmniany, sąmnienie) |
| miejsce bezdrzewne | gola, golina, gól (ż, D lp goli) |
| miejsce na pastwisko | płoń (ż, D lp płoni) |
| miejsce niedostępne | brzeg |
| miejsce ogrodzone (do suszenia zboża, lnu itd.) | zród (D lp zrodu) |
| miejsce podmokłe | bagurzyna |
| miejsce pożaru | dźgliszcze, żgliszcze |
| miejsce zalewane wodą | mokiew (ż, D lp mokwi) |
| mielić | mleć (mielę, miele, mielą, miel, mełł, mełła, mełli, mełty, milcie) |
| mierny | błagi (M lm m-os. bładzy) |
| miesiąc | mieniesk, miesiąc |
| mieszać | mięść (miętę, mięcie, miętą, miętł, mięciony, mięcienie) |
| mieszkać | obywać |
| mieszkanie (ognisko domowe) | zied (D lp źda) |
| mieszkaniec | obywaciel (D lm obywaciół, odm. jak przyjaciel) |
| mieszkaniec tej samej ziemi | ziemiak, ziemek |
| między | miedzy |
| mięsisty | miąższy |
| miętus (ryba Lota lota) | mień (m, D lp mnia), miń (m, D lp minia) |
| migać | mardać |
| miłość | lubew (ż, D lp lubwi), łaska, miłoba |
| miłować | mileć (milę, mili, milą, milał, mileli, milony, milenie) |
| miły | przyściepny, przyścipny |
| miotła | miotła (CMs lp mietle, D lm mioteł) |
| miód | miód (D lp miodu, Ms lp miedzie) |
| mir | mir, później mier |
| mirt | martew (ż, D lp martwi) |
| misa | biud (m), biudo (n) |
| miska | ździała (CMs lp ździele) |
| mleko (kwaśne) | mleko |
| mleko (słodkie) | mlozo (Ms lp mlezie), młozo |
| młoda owca | jarka |
| młody byczek | ciołek (D lp ciołka) |
| młot | kij, młot |
| młotek | kładziwo |
| młócenie | młóćba (D lm młócieb) |
| młócka | młóćba (D lm młócieb) |
| młyn | mlin |
| mocno pragnąć | tsknić, później cknić |
| mocować się | bróć (borzę, borze, borzą, bórz, brół, bróła, bróli, brócie) |
| modlitwa | młoda, modła |
| modrzew | możdżel, możdżeń, możdżew (D lp możdżewia) |
| moknąć | móc, mokę, moczesz, moką, mocz, mókł, mokła, mokli, moczenie |
| mokradło | ślęża |
| moralnie dobry | czestny lub cześćny (f.kr. czścien, później ccen, cen), czstny (f.kr. czestn), później cny |
| moralnie zły | krzywy, lewy, szui (ż szuja) |
| morda | marda |
| morwa (owoc) | mórew (ż, D lp mórwi) |
| morze | źleje lub źlejo (M lm źlejosa, odm. jak niebo) |
| mosiądz | mosiądz (D lp mosiądzu), mosiąg (D lp mosiągu) |
| most | bierzwiono (Ms lp bierzwienie, D lm bierzwion), bierzwno (D lm bierzwien), brzew (ż, D lp brzwi), brzewno (D lm brzwien), most |
| mowa | biesiada (Ms lp biesiedzie), mołwa (D lm mółw) |
| moździerz | stępor |
| można | leć |
| mówi | pry |
| mówić | gaść (gadę, gadzie, gadą, gadź, gadł, gadli, gadziony, gadzienie), kazać (każę, każe), mółwić, prawić |
| mówić głupstwa | bląść (blędę, blędzie, blędą, blądł, blędła, blędli, blędzienie) |
| mówić niewyraźnie | bełchotać, bełczeć, bełkać, bełkotać, blekotać, bulkotać |
| mózg | mózg (D lp mózgu) |
| mroczny | gały |
| mrozić | mier|zić (mierżę, mier|zi, mierżą, mier|zij, mier|ził, mierżenie) |
| mrówka | mrów (ż, D lp mrowi), muraw m. (D lp murawia) |
| Muchobór (dzielnica Wrocławia) | Mchobór |
| murować | dźzać (dziżę, dziże, dziżą, dziż, dźzał, dźzany, dźzanie), źdać (zidzę, zidzie, zidzą, zidź, źdał, źdany, źdanie) |
| Murzyn | murzyn (M lm murze, D lm mur lub murów, C lm murom) |
| muzyka | gądźba (D lm gądzieb), później gędźba |
| mylić | bilnić |
| myśl | duma |
| na zewnątrz | wen |
| nabierać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| nabrać | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| nabrzmiewać | brzęknąć, puść (puchę, pusze, pusz, puchł, puchła, puchli, puszony, puszenie) |
| nabyć | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| nabywać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| nacięcie | rzaz (MsW lp rzezie) |
| naczynie | biud (m), biudo (n) |
| naczynie (duże) | wębór (D lp wębora) |
| naczynie (podłużne z jednego kawałka drewna) | ncew (ż, D lp necwi), ńcew (ż, D lp niecwi) |
| naczynie na mleko | mlost (MsW lp mleście), młost |
| nadający się (do czegoś) | k rzeczy, krzeczny (f.kr. krzeczen) |
| nadążyć | nastatczyć |
| nadwyrężyć | nadwrzedzić |
| nadymać | puść (puchę, pusze, pusz, puchł, puchła, puchli, puszony, puszenie) |
| naganny (moralnie) | krzywy, lewy, szui (ż szuja) |
| nagle | zamanąwszy |
| nagość | gołota |
| namiętny | świerzepy |
| namiot | kąca, kącia, kącka, namiot |
| napełnić lękiem | zżasnąć, także zrzasnąć |
| napój | piwo |
| naprzód | pro (+ B) |
| narwany | świerzepy |
| narzekać | nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| narzekać na dolegliwości | tsklić, później cklić |
| nasiono | nasiono (Ms lp nasienie, D lm nasion) |
| nastarczyć | nastatczyć |
| nasycenie | syć (ż, D lp syci) |
| natomiast | lepak, pak |
| Nawia (miejsce przebywania dusz zmarłych) | Nawia (ż, D lp Nawi) albo Nawie (n, D lp Nawia) |
| nawiązywanie stosunków towarzyskich | drużba (D lm drużeb) |
| nawigacja | pławba (D lm pławieb) |
| nazywać | wiecić, zwać (zowę, zowie, zową, zów, zwał, zwany, zwanie) |
| nędzny | błagi (M lm m-os. bładzy) |
| ni stąd ni zowąd | zamanąwszy |
| nić | życa |
| nie dbać | unywać |
| nie spać | bdzieć (bdzę, bdzi, bdzą, bdzij, bdział, bdzieli, bdzienie) |
| nie zadbać | unyć (unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie) |
| nie żarty | niepeć (ż, D lp niepci) |
| niebieski | modry, śliwy |
| niebo | niebo (MBW lm niebiosa, D lm niebios, C lm niebiosom, N lm niebiosami, Ms lm niebiosach, dawniej D lp niebiesia, C lp niebiesiu, N lp niebiesiem, Ms lp niebiesiu, N lm niebiosy, Ms lm niebiesiech) |
| nieborak | niebożec (D lp niebożca) |
| nieboraczka | nieboga (D lm niebóg) |
| nieboszczyk | niebożczyk |
| niecić (ogień przez pocieranie) | gniecić (gniecę, gnieci, gniecą, gnieć, gniecił, gniecenie), niecić (niecę, nieci, nieć, niecił, niecenie) |
| niedbały | niechlujny (f.kr. niechlujen) |
| niedojda | gamajda (m) |
| niedomagać | tsklić (się), później cklić (się) |
| niedostępne miejsce | brzeg |
| niedźwiedź | jars (MsW lp jersie), miedźwiedź, tłacz, wars |
| niegdyś | dawie |
| nieoczekiwanie | z nienadzka |
| niepłodna kobieta | niepłódew (ż, D lp niepłódwi) |
| nieszczęśnica | nieboga (D lm niebóg) |
| nieszczęśnik | niebożec (D lp niebożca) |
| nieufność | niepeć (ż, D lp niepci) |
| nieuporządkowany | niechlujny (f.kr. niechlujen) |
| nieurodzajna ziemia | płoń (ż, D lp płoni) |
| niewyraźny | mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| niezamarzające bagno | młokiew (ż, D lp młokwi) |
| niezliczony | bieszczyślny (f.kr. bieszczyślen) |
| nikły | mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| niknąć | czeźć (czozę, czezie, czozą, czeź, czózł, czeźli, czezienie), nic (nikę, nicze, niką, nicz, nikł, nikli, niczenie) |
| niknąć (inch.) | czoznąć (czoznę, czeźnie, czozną, czeźnij, czoznął, czoznęli, czeźnięcie), niknąć (niknę, niknie, nikną, niknij, niknął, niknęli, niknienie lub niknięcie) |
| nikt | nikto |
| niszczenie ogniem | podziega, pożega |
| niszczyć | kazić (każę, kazi) |
| niszczyć ogniem | podziegać, pożegać |
| nizina porośnięta trawą | błukiew (ż, D lp błukwi) |
| noga | noga (MBW lpdw nodze, DMs lpdw nogu, CN lpdw nogoma, MBW lm nogi, D lm nóg, C lm nogom, N lm nogami, Ms lm o nogach) |
| nogawica | skut |
| nonsens | blądź (ż, D lp blędzi) |
| nosić (buty, ubranie na sobie) | uć (uję, uje, ują, uj, uł, uty, ucie) |
| nosić (wielokr., bez wyraźnego celu) | naszać |
| nuda | nęda (D lm nąd) |
| nudno | tskło, później ckło, cło |
| nudny | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| nudzić się | tsknić, później cknić |
| nuta | nóta |
| nuż | nuże |
| nużyć | nawić (nawię, nawi, nawią, naw, nawił, nawienie) |
| o świcie | justro |
| obecnie | nnie, ny, nynie |
| obecny | nyniejszy |
| obfity | opłwity |
| obiad | jużyn lub jużyna |
| obibok | zmuda |
| objąć | chopić |
| oblamowanie | skut |
| oblodzenie | słuz |
| obłąk (kuszy) | łęczysko, łąk (D lp łęku), łęk |
| obłęd | jarość |
| obłuda | leść (ż, D lp lści) |
| obłudny | lściwy |
| obowiązek czuwania i ruszania na pomoc | stroża |
| obraza | chuła |
| obrażać | chulić |
| obrona | brona, broń, brońba (D lm bronieb) |
| obruszać się | żachać się |
| obruszyć się | żachnąć się |
| obserwować | aczyć, bluść (bludę, bludzie, bludą, bludź, bludł, bludli, bludziony, bludzienie) |
| obszar łowiska (gdzie osaczono zwierza w czasie polowania) | obierz (ż, D lp obierzy) |
| oburzać się | żachać się |
| oburzyć się | żachnąć się |
| obuwie | obówie, obuwie |
| obwisły | mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| oby | bogdaj, bógdaj |
| obywatel | obywaciel (D lm obywaciół, odm. jak przyjaciel) |
| ocalić | ocelić |
| ochoczy | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| ochrona | chrona |
| ociągać się | mudzić (mudzę, mudzi, mudzą, mudź, mudził, mudzenie) |
| ociągający się | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| ociąganie się | zmuda |
| oczyszczać grządkę z chwastów | pleć (pielę, piele, pielą, piel, pełł, pełła, pełli, pełty, pilcie) |
| oczyszczać ziarno z plew (podrzucając je na nieckach) | płóć (polę, pole, polą, pól, płół, płóła, płóli, płóty, płócie) |
| od, ode | ot, ote |
| od lewej strony | odlew, otlew |
| odbyt | rzyć |
| odczuwam przykrość | luto mi jest |
| odczuwać nudności | tsknąć, tsknić, później cknąć, cknić |
| oddawanie czci (bóstwu) | młoda, modła |
| oddział | oddział (Ms lp oddziele), wcześniej otdział (Ms lp otdziele) |
| odosobnienie | samota |
| odpłacenie | wet |
| odpowiedni | k rzeczy, krzeczny (f.kr. krzeczen) |
| odpowiedni czas | gód (D lp godu) |
| odrobina | krcha (D lm krech), krcheć (ż, D lp krechci), krechta (D lm krchet), krszyna |
| odwzajemnienie | wet |
| odyniec (samotny dzik) | jedziniec |
| ofiara (w religii przedchrześcijańskiej) | żartwa (CMs lp żertwie) |
| ofiarować (składać ofiarę) | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| ogarniać (o ogniu, płomieniach) | pilgać |
| ogień | garn, ogń, perz |
| ogier | świerzep, świerzepiec |
| oglądanie | glądźba (D lm glądzieb) |
| ogłaszać | wiecić |
| ognisko | watra (D lm watr) |
| ogorzały | rumiany (M lm m-os rumieni), rusy |
| ogrodzenie | brzew (ż, D lp brzwi), tyn |
| ogół | oguł |
| ogórek | ogurek, ogurzec (D lp ogurca) |
| ogródek | wartogród (D lp wartogrodu) |
| ojciec | ociec (D lp oćca, później ojca) |
| ojciec chrzestny (ojciec chrześniaka lub chrześnicy, ojciec chrzestny syna, córki, chrześniaka, chrześnicy) | kmoter (D lp kmotra) |
| ojciec męża | świekier (D lp świekra) |
| ojciec synowej (żony syna) | współteść |
| ojciec zięcia (męża córki) | swat |
| ojciec żony | cieść (D lp ćścia, później ćcia, tścia), teść (D lp tścia) |
| okazać się zgodnym z oczekiwaniem | udać się |
| okazujący emocje | rzewny (f.kr. rzwien) |
| okiełznać | ochełznąć |
| okłamać | obełgać (obełgę, obełże, obełgą, obełżyj, obełgał, obełgany, obełganie) |
| oko | oko (MBW lpdw oczy, DMs lpdw oczu, CN lpdw oczyma, MBW lm oka, D lm ok, C lm okom, N lm okami, Ms lm o okach) |
| okoń | okuń |
| okrutny | gardy |
| okres czasu | czas (MsW lp czesie) |
| okres ryków u zwierząt | ruja |
| okres siewu | siejba (D lm siejeb) |
| okruszyna | krcha (D lm krech), krcheć (ż, D lp krechci), krechta (D lm krchet), krszyna |
| okrutny | luty |
| okucie butów | bidło |
| olbrzym | obrzyn (M lm obrze, D lm óbr lub obrów, C lm obrom), óbr (D lp obra), także obr |
| omdlewać | mdzać (mdzam, mdza, mdzał) |
| opalić | odziec (odźgę, odźże, odźgą, odźżyj, odziegł, odźgła, odźgli, odźżony, odźżenie), ożec (ożgę, ożże, ożgą, ożżyj, ożegł, ożgła, ożgli, ożżony, ożżenie) |
| opętany | bieśny (f.kr. biesien) |
| opiec | odziec (odźgę, odźże, odźgą, odźżyj, odziegł, odźgła, odźgli, odźżony, odźżenie), ożec (ożgę, ożże, ożgą, ożżyj, ożegł, ożgła, ożgli, ożżony, ożżenie) |
| opiekun | opiekadlnik |
| opieszałość | zmuda |
| opowiadanie | plećba (D lm plecieb) |
| opowieść | plećba (D lm plecieb) |
| oracz | rataj |
| orka | oratwa |
| osada | siodło (Ms lp siedle, D lm siódł) |
| osesek (dziecko, które ssie jeszcze mleko matki) | mlekoses (D lp mlekossa), oses (D lp ossa), ossek (D lp oseska) |
| osiągać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| osiągnąć | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| osiedle | siodło (Ms lp siedle, D lm siódł) |
| osiem | ośm |
| osioł | osieł (D lp osła) |
| oskarżyć | osoczyć |
| osłabić | ochabić |
| osłabnąć | zemdzieć (zemdzieje, zemdział) |
| osłupienie | użas |
| ostatni | pośledni |
| ostry | brzydki, luty |
| ostrze | brzyd, brzydź (ż, D lp brzydzi) |
| ostrze (strzały lub oszczepu) | szczebrzuch |
| oszczerca | sok |
| oszczędzić | ochabić |
| oszukiwać | lścić |
| oszustwo | blądź (ż, D lp blędzi), leść (ż, D lp lści) |
| oścień (ostre widełki do łowienia ryb) | ościen (D lp ostna, później osna) |
| oświata | oświata (CMs lp oświecie) |
| otchłań | bezdna (D lm bezden), biózdna (D lm biozden) |
| otwarta przestrzeń | roztocz (ż, D lp roztoczy) |
| otwarcie | jawie |
| otyły | bełchaty |
| owak | owako |
| owieczka | bagnię (n, D lp bagnięcia) |
| ozdoba ucha | sierzga, usierządz (D lp usierządza, D lm usierzędzy), uśrządz (D lp uśrządza, D lm uśrzędzy), później uśrądz (D lp uśrądza, D lm uśrędzy) |
| ożóg (pogrzebacz) | odzieg (D lp odziega), ożeg (D lp ożega) |
| pagórek | brzeg |
| palec | palec (D lp palca), parst (Ms lp pierście) |
| palenisko | garn, watra (D lm watr), zied (D lp źda) |
| palić | dziec (dźgę, dźże, dźgą, dźżyj, dziegł, dźgła, dźgli, dźżony, dźżenie), podziegać, pożegać, żec (żgę, żże, żgą, żżyj, żegł, żgła, żgli, żżony, żżenie) |
| palić (ogień obrzędowy) | znić (znię, zni, znią, znij, znił, zniła, znili, znicie, znity) |
| palić się | gorzeć (gorzę, gorzy, gorzą, górz, gorzał, gorzeli, gorzany, gorzenie) |
| palić się (bez płomienia) | tleć (tleję, tleje, tleją, tlej, tlał, tlała, tleli, tlony) |
| pamiętać | pomnieć (pomnię, pomni, pomnią, pomnij, pomniał, pomnieli, pomniany, pomnienie) |
| pan | gospoć (D lp gospocia), później gospodzin, gospódź (D lp gospodzia), wit |
| parch | pierzch |
| pardwa (ptak Lagopus sp.) | pardew (ż, D lp pardwi) |
| pas | jas, pojas |
| pas (ornej ziemi) | płosa |
| pasienie | pastwa, paśba (D lm pasieb) |
| paskudny | graniwy |
| pasożyt | pasirzyt, pasorzyt |
| pasterz | pasterz, piemień |
| pastwisko | błukiew (ż, D lp błukwi) |
| paszcza | paszczeka |
| paszczęka | paszczeka |
| paść (wypasać) | gnać, paść |
| patelnia | tagan |
| patelnia (wklęsła) | panew (ż, D lp panwi) |
| patrzeć | aczyć, bluść (bludę, bludzie, bludą, bludź, bludł, bludli, bludziony, bludzienie), glądać, glipać, źrzeć (źrzę, źrzy, źrzą, źrzyj, źrzał, źrzeli, źrzany, źrzenie), później źreć (źrę, źry, źrą, źryj, źrał, źreli, źrany, źrenie) |
| patrzenie | glądźba (D lm glądzieb) |
| pąk (drzewa lub krzewu) | breść, D lp brścia |
| pchełka | błeszka (D lm błszek) |
| pchła | błcha (D lm błech) |
| pełen wirów | bełchaty |
| pełen żalu | rzewny (f.kr. rzwien) |
| pełen życia | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| pełgać | pilgać |
| pełnić | pilnić |
| pełny | pełny (M lm m-os. pilni) |
| pełzające zwierzę | sań (ż, D lp sani) |
| pełznąć | pilźć (pełzę, pilzie, pełzą, pilź, pełzł, pełzła, pilźli, pilzienie) |
| perła | bisior (Ms lp bisierze) |
| Perperuna | Piórpioruna, Przepioruna |
| Perun | Piorun |
| perz (roślina Elymus repens) | pilg |
| pęcherz | miechur |
| pętla | petla (D lm ptel), piotla (D lm piotel) |
| piana | piana (Ms lp pienie) |
| picie | żer (D lp żeru) |
| pić | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| piec | garnidło, piec, zied (D lp źda) |
| piec (garncarski) | garn |
| piec (opiekać) | dziec (dźgę, dźże, dźgą, dźżyj, dziegł, dźgła, dźgli, dźżony, dźżenie), żec (żgę, żże, żgą, żżyj, żegł, żgła, żgli, żżony, żżenie) |
| piec (prażyć) | skwarzyć |
| piekący | luty |
| piekło | ad |
| pielęgnować | pielegować, plegować |
| pielić | pleć (pielę, piele, pielą, piel, pełł, pełła, pełli, pełty, pilcie) |
| pieniądz | pieniądz, pieniąg |
| pieprz | ppierz (D lp pieprzu) |
| pieprzyca (roślina Lepidium sp.) | rzeżucha, żerzucha |
| piernik | ppiernik |
| pieróg | pieróg (D lp pierogu) |
| pierwsze mleko (krowy) | mleziwo |
| pierwszy | pierzwy, pierzwszy |
| pierzchnąć (uciec) | pierść (pierzchę, piersze, pierzchą, piersz, pierzchł, pierszenie) |
| pies | pies (D lp psa), psiec (D lp pieśca), sobaka |
| piesek | psek (D lp pieska) |
| piesiec | psiec (D lp pieśca) |
| pieszczoty | łaska |
| piewca | piewacz |
| piędź (odległość między końcami kciuka i palca środkowego, 1/3 łokcia lub 3/4 stopy) | piądź (D lp piędzi) |
| piękny | piekny, piekry |
| pilnowanie (pasącego się bydła) | paśba (D lm pasieb) |
| pilśń | pilść (ż, D lp pilści) |
| Pilzno | Pilźno |
| piosenka | piasnka (D lm piasnek) |
| pióro | pióro (Ms lp pierze) |
| pisklę | pcicz (m, D lp pcicza), pcieniec (D lp pcieńca) |
| piwo | braga, ół (D lp ołu) |
| plaster (miodu lub wosku) | set (D lp sta), węza (D lm wąz) |
| plątać (jednokr., ndk) | pląść (plętę, plęcie, plętą, plątł, plętła, plętli, plęciony, plęcienie) |
| plecenie | plećba (D lm plecieb) |
| plecionka | pleć (ż, D lp pleci), plotka (D lm plotek) |
| pleciuga | zmuda |
| pleść głupstwa | blać (bleję, bleje, bleją, blał, blali, blanie) |
| plewić | pleć (pielę, piele, pielą, piel, pełł, pełła, pełli, pełty, pilcie) |
| plucha | ślęganina |
| pluć | plwać (pluję, pluje, plują, pluj, plwał, plwany, plwanie) |
| płanetnik | chmurnik, obłocznik |
| płat ryby (przeciętej w poprzek) | zwono |
| płaz | płóz (D lp płoza) |
| płesznik (roślina Plantago psyllium) | błeszka (D lm błszek) |
| płoć (ryba Rutilus rutilus) | płoć (ż, D lp płoci), płotew (ż, D lp płotwi) |
| płot | gródza, tyn |
| płowy | płowy, słowy |
| płoza | sań (ż, D lp sani) |
| pług (prymitywny) | socha |
| płukać | płókać |
| pniak (z korzeniami) | karcz |
| po omacku | omacką |
| pochłaniać | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| pochówek | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| poczuć głód | wzłaknąć |
| Podaga (demon kobiecy) | Podaga |
| podarunek (drobny) | czacze lub czaczo (n, D lp czacza) |
| podążać | bieżeć (bieżę, bieży, bieżą, bież, bieżał, bieżeli, bieżenie), śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| podejrzenie | sąmnia |
| podłużne naczynie (z jednego kawałka drewna) | ncew (ż, D lp necwi), ńcew (ż, D lp niecwi) |
| podjudzać | szczwać (szczuję, szczuje, szczują, szczuj, szczwał, szczwany, szczwanie) |
| podmokła łąka | tymiano (Ms lp tymienie), tyśmiano (Ms lp tyśmienie) |
| podnieta | podniata (Ms lp podniecie) |
| podobno | pono |
| podpalać | poddziegać, podżegać |
| podpalić | poddziec (podedźgę, podedźże, podedźgą, poddzież, poddziegł, podedźgła, podedźgli, podedźżony), pod|żec, podeżgę, podeżże, podeżgą, pod|żeż, pod|żegł, podeżgła, podeżgli, podeżżony |
| podpiec | poddziec (podedźgę, podedźże, podedźgą, poddzież, poddziegł, podedźgła, podedźgli, podedźżony), pod|żec, podeżgę, podeżże, podeżgą, pod|żeż, pod|żegł, podeżgła, podeżgli, podeżżony |
| podpiekać | poddziegać, podżegać |
| podrostek (dziecko, młodzieniec) | otrok |
| podstawa warsztatu tkackiego | staciwa (lm) |
| podstęp | leść (ż, D lp lści) |
| podstępny | lściwy |
| podwórze | dworzyszcze, sioło (Ms lp siele, D lm siół) |
| podwózka | woźba (ż, D lm wozieb) |
| podział | dział (Ms lp dziele), podział (Ms lp podziele) |
| podziałać | skucić (skucę, skuci) |
| poganiać | szczwać (szczuję, szczuje, szczują, szczuj, szczwał, szczwany, szczwanie) |
| pogłębiać | głębić |
| pogoda deszczowa | mokiew (ż, D lp mokwi), mokwa |
| pogoń | gońba (D lm gonieb) |
| pogrzebacz | odzieg (D lp odziega), ożeg (D lp ożega) |
| poić | pitać (pitam, pita) |
| pojawiać się (o robactwie) | ląc się (lęże się) |
| pojawić się (o robactwie) | wyląc się (wylęże się), zaląc się (zalęże się) |
| pokarm | broszno, pastwa (karma), pieróg (D lp pierogu), żyr (D lp żyru), później żer (D lp żeru) |
| pokazywać | jawić |
| pokój (pomieszczenie) | istba (D lm isteb) lub stba (D lm steb) |
| pokój (spokój) | gój (D lp goju), mir, później mier |
| pokrywać się wilgotną, lepką substancją | ślznąć, śliznąć |
| pokrzywa | karprzywa, koprzywa |
| polana | polana (Ms lp polenie) |
| polano | polano (Ms lp polenie) |
| połknąć | pogłcić (pogłcę, pogłci) |
| połoz | płóz (D lp płoza) |
| położyć | dzieć (dziedzę/dziem, dziedze/dzie, dziedzą, dziedz, dział, dzieli, dziany, dzienie), podziać (podzieję, podzieje, podzieją, podziej, podział, podziali, podziany, podzianie) |
| połów | rybitwa |
| połykać | pogłcać, żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| pomarańczowy | graniwy |
| pomieszczenie (mieszkalne) | sioło (Ms lp siele, D lm siół) |
| pomyślność | gój (D lp goju) |
| popędliwy | bar|zdy, bar|zy |
| popędzać | szczwać (szczuję, szczuje, szczują, szczuj, szczwał, szczwany, szczwanie) |
| popielaty | szady (M lm m-os. szedzi) |
| popiół | piepiół (D lp piepiołu, Ms lp piepiele), popiół (D lp popiołu, Ms lp popiele), zoła |
| poprzeczna belka | błozina, błozno |
| popychać | tec (tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony) |
| portki | partki |
| porwać | pochopić |
| porządkować | chluć (chluję, chluje, chlują), chludzić, kludzić |
| porządny | chędogi |
| posądzenie | sąmnia |
| posiłek popołudniowy | jużyn lub jużyna |
| posłuszny | przyściepny, przyścipny |
| postanowienie | um |
| pośpiech | śpiech |
| poświata | poświata (CMs lp poświecie) |
| potężny | święty |
| potknięcie | ustark |
| potomek | potomek (D lp potomka), nieć |
| potomkini | potomka, nieść (ż, DCMs lp nieścierzy, B lp nieścierz, N lp nieścierzą, MBW lm nieścierze, D lm nieściór, C lm nieściorom, N lm nieściorami, Ms lm nieściorach), później nieść (ż, DCMs lp nieści), nieścierz (ż, DCMs lp nieścierzy), nieściora (D lm nieściór) |
| potrząsać | tarpać |
| potwarca | sok |
| poważanie | catew (ż, D lp catwi) |
| powątpiewać | sąmnieć (sąmnię, sąmni, sąmnią, sąmnij, sąmniał, sąmnieli, sąmniany, sąmnienie) |
| powiadać | kazać (każę, każe), wiecić |
| powiedzieć | kazać (każę, każe); skazać (skażę, skaże) |
| powieka | wiedza |
| powieść się | wydarzyć się |
| powożenie | woźba (ż, D lm wozieb) |
| powściągać | chełzać |
| powściągnąć | ochełznąć |
| poza tym | ce |
| pozbawić kogoś (butów, ubrania) | wyzuć (wyzuję, wyzuje, wyzują, wyzuj, wyzuł, wyzuła, wyzuli, wyzuty, wyzucie) |
| pozdrawiać | całować |
| poziom | poziem |
| poziomka | poziemka |
| pozostałość | otlek |
| pozostałość po pożarze | dźgliszcze, żgliszcze |
| pozyskać | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| pozyskiwać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| pożar | podziega, pożega |
| pożądać | bagać |
| pożądliwy | łasy |
| pożerać | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| pożoga | podziega, pożega |
| pożywianie się | żer (D lp żeru) |
| pożywienie | chrona, żyr (D lp żyru), później żer (D lp żeru) |
| półmisek | ździała (CMs lp ździele) |
| północ (strona świata) | siewiór (MsW lp siewierze) |
| północny | siewierzny (f.kr. siewierzen) |
| prababka | prababa |
| praca | proca |
| pracować | procować |
| pradziadek | pradziad (MsW lp pradziedzie) |
| pragnąć | bagać; mocno tsknić, później cknić |
| pragnienie | łaskardź (ż, D lp łaskardzi) |
| prawa ręka | dzieśnica |
| prawda | iścina |
| prawdziwy | isty |
| prawi | pry |
| prawica (prawa ręka) | dzieśnica |
| prawnuczka | prawnęka, prawnuka |
| prawnuk | prawnęk |
| prawy | dziosny (M lm m-os. dzieśni) |
| prażyć | skwarzyć |
| precz | świenie, śwień |
| pręt żelazny | żeleźce |
| proroctwo | wieszczba (D lm wieszczeb) |
| prosić bóstwo | mleść (mlodę, mledzie, mlodą, mledź, mlódł, mlodła, mledli, mledziony, mledzienie), młodzić, modlić |
| prostytutka | blądź (ż, D lp blędzi) |
| proszenie | prośba (D lm prosieb) |
| prośba (D lm próśb) | prośba (D lm prosieb) |
| prowadzić | wieść (wiodę, wiedzie, wiodą, wiedź, wiódł, wiodła, wiedli, wiedzienie) |
| próchnieć | tleć (tleję, tleje, tleją, tlej, tlał, tlała, tleli, tlony) |
| prócz | świenie, śwień |
| próg (na rzece) | skok, słop |
| próżny | prózdny (M lm m-os. próźdźni, f. kr. próździen), później prózny (M lm m-os. próźni) |
| pruć | próć (porzę, porze, porzą, pórz, prół, próła, próli, próty, prócie) |
| prychać | pierść (pierzchę, piersze, pierzchą, piersz, pierzchł, pierszenie) |
| prymitywny pług | socha |
| prządka | prządli |
| przebaczyć | rozrzeszyć |
| przebiegłość | leść (ż, D lp lści) |
| przebiegły | lściwy |
| przebijać (jednokr.) | bodzić, bóść (bodę, bodzie, bodą, bódź, bódł, bodła, bodli, bodziony, bodzienie) |
| przebijać (wielokr.) | bodać (bodam, boda, bodają) |
| przebywać | bawić |
| przecierać | ceścić |
| przeć | przeć (prę, prze, prą, przyj, parł, pierli, party, piercie) |
| przed, przede | przód, przode |
| przejrzysty | źrzeciedlny, później źreciedlny |
| przekraczać rzekę | gazić (gażę, gazi, gażą, gaź, gaził, gaziony) |
| przełęcz | przysłop, słop |
| przełykanie | żer (D lp żeru) |
| przemoknąć | ślęgnąć |
| przemoknięty | prześlągły |
| przepaść | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| przepowiadać | gatać |
| przepraszać | łaskać |
| przerazić | użasnąć (użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie), także urzasnąć, użaść (użasnę, użaśnie, użasł, użaście) |
| przerażać | użasać |
| przerażenie | użas |
| przerębla | przerębia |
| przesiąknąć wilgocią | ślęgnąć |
| przestać być | zabyć (zabędę, zabędzie, zabądź, zabył, zabyty, zabycie) |
| przestawać być nabrzmiałym | kląść (klęsę, klęsie, klęsą, kląsł, klęsła, klęśli, klęsiony, klęsienie) |
| przestraszyć | żasnąć |
| przewidywanie złych następstw | niepeć (ż, D lp niepci) |
| przewrót (rebelia) | kromoła (D lm kromół) |
| przez, przeze | czrzez, czrzóz, czrzoze, później trzez, trzóz, przóz, przoze, pro (+ B) |
| przezroczysty | czyry, później czery |
| przędziwo (przygotowane do przędzenia) | kądziel (ż, D lp kądzieli) |
| przód | przód (Ms lp przedzie) |
| przychylność | łaska |
| przychylny | przyściepny, przyścipny |
| przykucnąć | przyczępnąć, przyczępnął |
| przyjaciel | drug (M lm drudzy), drużba (D lm drużeb) |
| przyjaźnienie się | drużba (D lm drużeb) |
| przyjaźń | drużba (D lm drużeb), nawiść (ż, D lp nawiści) |
| przylegać | lpieć (lpię, lpi, lpią, lpij, lpiał, lpieli, lpienie) |
| przylepiać się | lnąć (lnę, lnie, lną, lnij, lnął, lnęła, lnęli, lnienie) |
| przymilanie się | łaska |
| przysięgać | swarzyć |
| psocić | broić |
| pstrąg | pstrąg, pstrew (ż, D lp piestrwi) |
| psuć | kazić (każę, kazi) |
| psy goniące zwierzynę | gońba (D lm gonieb) |
| pszczoła | bczoła (CMs lp bczele) |
| pszonak (roślina Erysimum sp.) | rzeżucha, żerzucha |
| pszono (ziarno prosa oczyszczone z łuski) | pszono (Ms lp pszenie) |
| ptak | pcica, pcicz (m, D lp pcicza), pcieniec (D lp pcieńca), peć (m, D lp pcia), petka (D lm ptek), petwa (D lm ptew), pta (ż, D lm pet), ptach, ptew (ż, D lp petwi) |
| puchacz | pugacz, puhacz |
| puchnąć | brzęknąć, puść (puchę, pusze, pusz, puchł, puchła, puchli, puszony, puszenie) |
| pudełko | kówczeg |
| pułapka | słop |
| pułk | pełk, później także półk |
| purchawka | pierzchawka |
| purpurowy | bagrowy, bagry |
| pustynia | pustew (ż, D lp pustwi) |
| pustkowie | pustew (ż, D lp pustwi), samota |
| raczej | pacze |
| rada (zgromadzenie) | duma |
| Radogost | Radogost, Redgost |
| ramię | plece (n, D lp pleca, lpd plecy) |
| rano | justro |
| rąbek | skut |
| rdzawy | rusy |
| rebelia | kromoła (D lm kromół) |
| relikwiarz | raka |
| reszta (pozostałość) | otlek |
| rewolta | kromoła (D lm kromół) |
| rezultat (działania) | skutek (D lp skutku) |
| ręcznik | brysadło |
| ręka | ręka (MBW lpdw ręce, DMs lpdw ręku, CN lpdw rękoma, MBW lm ręki, D lm rąk, C lm rękom, N lm rękami, Ms lm o rękach) |
| robactwo | wierzmie |
| robak | czerzw (D lp czerzwia) |
| robić | dziać (dzieję, dzieje, dzieją, dziej, dział, dziali, dziany, dzianie) |
| robić coś złego | broić |
| rodzina | siemia |
| rok | gód (D lp godu) |
| rolnik | bogaty kmiot (MsW lp kmiecie) |
| ropny | graniwy |
| rosnąć | róść (rostę, roście, rostą, rościj, rósł, rosła, rośli, rościenie) |
| rosnąć (dobrze) | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| roślina (dzika, nieuprawiana) | świerzep, świerzop |
| rozgarniać | gartać, grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie) |
| rozgrzeszyć | rozrzeszyć |
| rozkuwać | cepić (cepię, cepi) |
| rozłupywać | skolić (skolę, skoli, skolą, skól, skolił, skolony, skolenie) |
| rozmawiać | biesiadować |
| rozmnażać | ląc (lęgę, lęże, lęgą, lęż, lągł, lęgła, lęgli, lężenie) |
| rozmowa | biesiada (Ms lp biesiedzie) |
| rozniecać ogień | bagać |
| rozniecić ogień | zabagać |
| rozpadać się | tleć (tleję, tleje, tleją, tlej, tlał, tlała, tleli, tlony) |
| rozpalać | bagać, gniecić (gniecę, gnieci, gniecą, gnieć, gniecił, gniecenie), niecić (niecę, nieci, nieć, niecił, niecenie) |
| rozpalić | rozdziec (rozedźgę, rozedźże, rozedźgą, rozdzież, rozdziegł, rozedźgła, rozedźgli, rozedźżony, rozedźżenie), rozżec (rozeżgę, rozeżże, rozeżgą, rozżeż, rozżegł, rozeżgła, rozeżgli, rozeżżony, rozeżżenie), wzgniecić (wzgniecę, wzgnieci, wzgniecą, wzgnieć, wzgniecił, wzgniecenie), wzniecić (wzniecę, wznieci, wzniecą, wznieć, wzniecił, wzniecenie), zabagać |
| rozpocząć | cząć (cznę, cznie, czną, cznij, czął, częła, częli, częty, częcie) |
| rozproszyć się | pierść (pierzchę, piersze, pierzchą, piersz, pierzchł, pierszenie) |
| rozrąbywać | szczleć (szczelę, szczele, szczelą, szczel, szczełł, szczełła, szczełli, szczołty, szczołcie), szczelić (szczelę, szczeli, szczelą, szczel, szczelił, szczeliła, szczelili, szczelony, szczelenie) |
| rozrywać | próć (porzę, porze, porzą, pórz, prół, próła, próli, próty, prócie) |
| rozstrzygać | semnieć, semnię, semni, semnią, semnij, semniał, semnieli, semniany, semnienie |
| rozszczepiać | cepić (cepię, cepi), szczleć (szczelę, szczele, szczelą, szczel, szczełł, szczełła, szczełli, szczołty, szczołcie), szczelić (szczelę, szczeli, szczelą, szczel, szczelił, szczeliła, szczelili, szczelony, szczelenie), skolić (skolę, skoli, skolą, skól, skolił, skolony, skolenie) |
| roztapiać (podgrzewając) | skwrzeć (skwrę, skwrze, skwrzał, skwrzeli, skwarty) |
| rozum | um |
| rozwiązłość seksualna | poróbstwo |
| rozwidlona gałąź | rozsocha, socha |
| rozwidlony | rozsochaty |
| rozwijać się | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| równina | płoń (ż, D lp płoni) |
| różowy | rumiany (M lm m-os rumieni) |
| rubinowy | ały |
| rudy | rdry (f.kr. redr), rusy, rydzy, rysy, ryży |
| rukiew łąkowa (roślina Nasturtium microphyllum) | górew (ż, D lp górwi), rzeżucha, żerzucha |
| rukiewnik wschodni (roślina Bunias orientalis) | świerzep, świerzop |
| rumak | órz, także orz (D lp orza) |
| rumiany | rumiany (M lm m-os rumieni) |
| rura | róra |
| rurka | cewa |
| ryba | pisk (m, D lp piska), piszcz (m), zew (ż, D lp zwi) |
| rycerz | wiciądz (D lp wiciądza lub wiciędza, D lm wiciędzy) |
| rycie | rzeźba (D lm rzezieb) |
| ryczący | rzewny (f.kr. rzwien) |
| ryczeć | rzuć (rowę lub rzuję, rowie lub rzuje, rową lub rzują, rów lub rzuj, rówcie lub rzujcie, rzuł, rzuty, rzucie), rzwać (rzewę, rzewie, rzewą, rzew, rzewcie, rzwał, rzwany, rzwanie), rzwieć (rzwię, rzwie, rzwią, rzwij, rzwijcie, rzwiał, rzwieli, rzwiany, rzwienie) |
| ryć | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| ryj | barna, rydło |
| ryś (ssak Lynx lynx) | łyś (ż, D lp łysi) |
| rządca | opiekadlnik |
| rzecz | wiec |
| rzednąć | rześć (rzadę, rzedzie, rzadą, rzedź, rzadł, rzadła, rzedli, rzedzienie) |
| rzeka (duża) | źleje lub źlejo (M lm źlejosa, odm. jak niebo) |
| rzemyk do butów | ściągiew (ż, D lp ściągwi) |
| rzepak (roślina Brassica napus) | świerzep, świerzop |
| rześki | bdry (f.kr. bedr) |
| rzetelny | źrzeciedlny, później źreciedlny |
| rzezać | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| rzezanie | rzeźba (D lm rzezieb) |
| rzeźbić | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| rzeźbienie | rzeźba (D lm rzezieb) |
| rzeżucha (roślina Cardamine sp.) | rzeżucha, żerzucha |
| rzucać | brkać, brsać, ciepać, kidać (kidam, kida), mieść (miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie) |
| rzucać okiem | glądać, glipać, źrzeć (źrzę, źrzy, źrzą, źrzyj, źrzał, źrzeli, źrzany, źrzenie), później źreć (źrę, źry, źrą, źryj, źrał, źreli, źrany, źrenie) |
| rzucić | brknąć, brsnąć, ciepnąć, kinąć |
| rżeć | r|zać, rżę, rże, rżą, rżyj, r|zał, r|zali, r|zany, r|zanie |
| rżnąć (jednokr.) | rzznąć |
| rżnąć (wielokr.) | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| sadza | czadz (ż, D lp czadzy) |
| sakwa | sakiew (ż, D lp sakwi) |
| sałata | bardokiew (ż, D lp bardokwi), łocyka |
| samotność | samota |
| samotny dzik | jedziniec |
| sapać | sość (sopę, sopie, sopą, sop, sopcie, sopł, sopli, soście) |
| sarna | sarna (CMs lp siernie) |
| sączyć z siebie (wilgotną, lepką substancję) | ślizić (śliżę, ślizi, śliżą, śliż, śliził, śliżenie) |
| sąsiedni | blizy |
| schludny | chędogi |
| sejm | sjem (D lp sejmu) |
| serce | sierce |
| sędzia | sędzia (m, DCMs lp sędzi, B lp sędzię) |
| sędziwy | szedziwy |
| sęk | mózg (D lp mozga) |
| sianie | siatwa (CMs lp sietwie), siejba (D lm siejeb) |
| siano | siano (Ms lp sienie) |
| siara | mleziwo |
| siąść | sieść (siędę, siędzie, siędą, siądź, siadł, siadła, siedli, siedzienie) |
| sidła | petla (D lm ptel), piotla (D lm piotel) |
| sieć | mrzeża |
| siedem | siedm |
| siedlisko | siodło (Ms lp siedle, D lm siódł) |
| siekiera | ciosło (Ms lp cieśle, D lm ciósł, ciosł) |
| sierp | sierzp |
| sierść | szerść (ż, D lp szerści) |
| siew | siatwa (CMs lp sietwie), siejba (D lm siejeb) |
| siewca | siejacz |
| sięgnąć | siąc (sięgę, sięże, sięgą, siąż, siągł, sięgła, sięgli, siężony, siężenie) |
| silny | bui (ż buja) |
| siłacz | bora (m), borak, siłak |
| siła sprawcza | Prawia (ż, D lp Prawi) |
| siny | modry |
| siodło | siodło (Ms lp siodle, D lm siodeł), przysłop, słop |
| sioło | siodło (Ms lp siedle, D lm siódł), sioło (Ms lp siele, D lm siół) |
| siostra | siostra (Ms lp siestrze, D lm sióstr) |
| siostra babki | praciota (CMs lp praciecie), stara ciota |
| siostra dziadka | praciota (CMs lp praciecie), stara ciota |
| siostra matki | sioła (CMs lp siele, D lm siół) |
| siostra męża | złew (ż, D lp zełwi), zełwa, zołwa, zołwica |
| siostra ojca (lub matki) | ciota (CMs lp ciecie) |
| siostra przyrodnia | półsiostra (CMs lp półsiestrze, D lm półsióstr) |
| siostra żony | świeni (ż), świeść (ż) |
| siostrzeniec (syn siostry) | siestrzeniec (D lp siestrzeńca) |
| siostrzeniec współmałżonka | pociotek |
| siostrzenica (córka siostry) | siestrzenica |
| sito | rzeszoto (Ms lp rzeszecie) |
| siwy | szady (M lm m-os. szedzi), ze starości szedziwy, o koniu brony |
| siwy nalot na liściach | szedź (ż, D lp szedzi) |
| skaliste wzgórze | bardo (n, Ms lp bierdzie) |
| skarlały | karsy |
| skarłowaciały | karsy |
| skąd | kędy, kęda, kędzie, kędu |
| skierka | iskra (D lm iskr), iskrka (D lm iskrek) |
| skinąć | pomanąć |
| składać jaja | ląc (lęgę, lęże, lęgą, lęż, lągł, lęgła, lęgli, lężenie) |
| składać ofiarę | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| skłonny do smutku | teskliwy, tskliwy, później ckliwy |
| skorupa | brsele, czrzep, trzep |
| skóra (kozia) | jaźno, koża (D lp kóż) |
| skra | iskra (D lm iskr) |
| Skrwa | Strkwa |
| skrzydło | krzydło |
| skrzynka | raka, rakiew (ż, D lp rakwi) |
| skubać | skuść (skubę, skubie, skubł, skubiony), także skubść |
| słabnąć | mdzać (mdzam, mdza, mdzał) |
| słabość | mdłoba, medłoba |
| słaby | liny, mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| słonka (ptak Scolopax rusticola) | słąkiew (ż, D lp słąkwi) |
| słońce | słuńce |
| słota | mokiew (ż, D lp mokwi), mokwa |
| słowo | słowo (M lm słowiosa, odm. jak niebo) |
| słód | braga, młoto |
| słup | stłub, stłup |
| służba | służba (D lm służeb) |
| smagły | rusy, smęgły, śmiady (M lm m-os. śmiedzi) |
| smok | sań (ż, D lp sani), źmij |
| smucić | nawić (nawię, nawi, nawią, naw, nawił, nawienie) |
| smucić się (jednokr.) | nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| smucić się (wielokr.) | unywać |
| smutek | tska, później cka (D lm tesk) |
| smutny | tskny, później ckny (f.kr. teskn), teskny |
| sobota | sąbota |
| soczewica | lęca |
| spalić | podziec (podźgę, podźże, podźgą, podzież, podziegł, podźgła, podźgli, podźżony), pożec (pożgę, pożże, pożgą, pożeż, pożegł, pożgła, pożgli, pożżony, pożżenie) |
| spierać się | swarzyć się |
| spiżarnia | kleć (ż) |
| splatać | wiąźć (więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie) |
| spodnie | partki |
| spodziewać się | doupwać (doupwam, doupwa), później doufać (doufam, doufa), później dufać (dufam, dufa) |
| spoglądać | glądać, glipać, zierkać, źrzeć (źrzę, źrzy, źrzą, źrzyj, źrzał, źrzeli, źrzany, źrzenie), później źreć (źrę, źry, źrą, źryj, źrał, źreli, źrany, źrenie) |
| spokój | mir, później mier |
| spotkać | zrześć (zrzęcę, zrzęce, zrzęcz, zrzótł, zrzotła, zrzetli, zrzęcony, zrzęcenie) |
| sprawność umysłu | um |
| sprytny | chędogi |
| sprzączka (element pasa do spinania) | prządzka, sprządzka, później przącka, sprzącka |
| sprzątać | chluć (chluję, chluje, chlują), chludzić, kludzić, mieść (miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie) |
| sprzęt (domowy, kościelny, wojskowy) | szczebrzuch |
| sprzęt (myśliwski) | obierz (ż, D lp obierzy) |
| sprzyjać | przyjać |
| srogi | jary, luty |
| srogość | jarość, lutość |
| ssać (mleko) | mleźć (mlozę, mlezie, mlozą, mleź, mlózł, mlozła, mleźli, mleziony, mlezienie) |
| stać długo i bezczynnie | starczeć |
| stać na sztorc | starczeć |
| stadnik (koń) | świerzep, świerzepiec |
| stado | jato, kardo |
| starczać | gonieć (gonieje, goniał), statczać |
| starczyć | statczyć |
| stary | maciory, matory, wiotchy (M lm m-os. wiotsi) |
| statek | korab (D lp korabia) |
| stawać się rzadkim | rześć (rzadę, rzedzie, rzadą, rzedź, rzadł, rzadła, rzedli, rzedzienie) |
| stawać się śliskim | ślznąć, śliznąć, śliżeć (śliżeję, śliżeje, śliżeją, śliżej, śliżał, śliżeli, śliżenie) |
| stawać się twardym | cierść (cierzpę, cierzpie, cierzpą, cierzp, cierzpł, cierzpła, cierzpli, cierzpienie) |
| stawać się wklęsłym | kląść (klęsę, klęsie, klęsą, kląsł, klęsła, klęśli, klęsiony, klęsienie) |
| stawać się zdrętwiałym | cierść (cierzpę, cierzpie, cierzpą, cierzp, cierzpł, cierzpła, cierzpli, cierzpienie) |
| stawiać piec | dźzać (dziżę, dziże, dziżą, dziż, dźzał, dźzany, dźzanie), źdać (zidzę, zidzie, zidzą, zidź, źdał, źdany, źdanie) |
| stąpać (przez błoto) | capać |
| sterczeć | starczeć, tarczeć |
| sterta | barg, bierg |
| stok (góry) | brzeg |
| storczyk | starczyk |
| stóg (siana) | barg, bierg, brodło lub bródło (D lm bródł) |
| strach | użas |
| stracić nadzieję | unyć (unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie) |
| straszyć | ląc (lękę, lęcze, lęką, lęcz, ląkł, lękła, lękli, lęczenie), pugać, żasać, żasić |
| straż | stroża |
| strażnica | majak |
| strome zbocze | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| strome zbocze (dołu) | ubiedrze |
| stromy brzeg rzeki | słądew (ż, D lp słądwi) |
| strzała | strzała (Ms lp strzele) |
| strzec | brzec (brzegę, brzeże, brzegł, brzeżony) |
| strzelanie | palba (D lm paleb), strzelba (D lm strzeleb) |
| strzelanina | palba (D lm paleb), strzelba (D lm strzeleb) |
| strzeżenie (pasącego się bydła) | paśba (D lm pasieb) |
| Strzybóg | Strzybóg (D lp Strzyboga) |
| strzykać | muść (mudę, mudzie, mudą, mudź, mudł, mudzienie) |
| studnia | kłodziądz (D lp kłodziądza, D lm kłodziędzy) |
| stukać | bacić, batać |
| stulisz (roślina Sisymbrium sp.) | rzeżucha, żerzucha |
| stygnąć | chłóść (chłodę, chłodzie, chłodą, chłodź, chłódł, chłodła, chłodli, chłodzienie), styść (stydę, stydzie, stydą, stydź, stydł, stydzienie) |
| stygnąć (inch.) | chłodnąć (chłodnę, chłodnie, chłodną, chłodnij, chłodnął, chłodnęła, chłodnęli, chłodnienie lub chłodnięcie), stydnąć |
| sumienie | sąmnienie, później sumnienie |
| surowość | jarość, lutość |
| surowy | jary, luty |
| swatać | snębić |
| swatanie | swaćba (D lm swacieb) |
| Swaróg | Swaróg (D lp Swaroga) |
| swat (osoba kojarząca narzeczonych) | dziewosnąb (D lp dziewosnęba), później dziewosłąb (D lp dziewosłęba) |
| swoi (domownicy, rodzina) | siemia |
| sympatia | nawiść (ż, D lp nawiści) |
| syn brata (dla cioty) | brataniec |
| syn brata (dla stryja) | synowiec |
| syn brata współmałżonka | pociotek |
| syn ciotki matki | wuj cioteczny |
| syn ciotki ojca | stryj cioteczny |
| syn przysposobiony (wzięty na wychowanie) | pasierb |
| syn stryja ojca | stryj stryjeczny |
| syn wuja ojca | stryj wujeczny |
| syn stryja matki | wuj stryjeczny |
| syn wuja matki | wuj wujeczny |
| syn siostry | siestrzeniec (D lp siestrzeńca) |
| syn siostry współmałżonka | pociotek |
| syn Swaroga | Swarożyc |
| syn władcy | kniążę (n D lp kniążęcia) |
| synowa (żona syna) | sncha, później snecha (D lm snech), błędnie jąć (ż, DCMs lp jęcierzy, B lp jęcierz, N lp jęcierzą, MBW lm jęcierze, D lm jęciór, C lm jęciorom, N lm jęciorami, Ms lm jęciorach), później jątrew (ż, D lp jątrwi) |
| sytość | syć (ż, D lp syci) |
| szadź | szedź (ż, D lp szedzi) |
| szafarz | opiekadlnik |
| szaleć | bełnować, błonić, gulać |
| szaleństwo | jarość, lutość |
| szalony | bui (ż buja), jary |
| szałas | kąca, kącia, kącka, namiot |
| szaman (w religii słow.) | wołchw |
| szarańcza | wierzmie |
| szaroniebieski | słowy |
| szarożółty | słowy |
| szczebiotać | blonować |
| szczęka | szczeka |
| szczęście | srzęca |
| szczuć | szczwać (szczuję, szczuje, szczują, szczuj, szczwał, szczwany, szczwanie) |
| szczur | ratew (ż, D lp ratwi) |
| szeląg | sklądz (D lp sklądza, D lm sklędzy), szczląg, śćlądz (D lp śćlądza, D lm śćlędzy) |
| szelest | chełst |
| szewc | szwiec (DB lp szewca), szwiej (DB lp szwieja) |
| szkarłatny | ały, bagrowy, bagry |
| szkatułka | kówczeg |
| szkielet dachu (drewniany) | więźba (D lm więzieb) |
| szkło | śćkło (D lm ściekł) |
| szkoda | wrzód (D lp wrzodu, Ms lp wrzedzie) |
| szlam | śliz (m, D lp ślizu) |
| szlifować | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| szmer | szmer (D lp szemru) |
| szorstki | karty |
| szpakowaty | szady (M lm m-os. szedzi) |
| szpik kostny | mózg (D lp mózgu) |
| szron | słona |
| sztacheta | kół (D lp koła) |
| szturchać | tarpać |
| szum | gomon |
| szwaczka | szwadli |
| szwagier (brat męża) | dziewierz |
| szwagier (brat żony) | szurza (odm. jak sędzia), szurzy (D lp szurzego), szurzyn |
| szwagier (mąż siostry) | swojak, później swak |
| szwagier (mąż siostry męża) | zełwin |
| szwagier (mąż siostry żony) | paszenóg (D lp paszenoga) |
| szwagierka (siostra męża) | złew (ż, D lp zełwi), zełwa, zołwa, zołwica |
| szwagierka (siostra żony) | świeni (ż), świeść (ż) |
| szwagierka (bratowa, żona brata) | złew (ż, D lp zełwi), zełwa, zołwa, zołwica |
| szwagierka (żona brata męża) | jąć (ż, DCMs lp jęcierzy, B lp jęcierz, N lp jęcierzą, MBW lm jęcierze, D lm jęciór, C lm jęciorom, N lm jęciorami, Ms lm jęciorach), później jątrew (ż, D lp jątrwi) |
| szwagierka (żona brata żony) | szurzyna |
| szwagrowie (bracia żony, zbiorowo) | szurza (ż, D lp szurzy) |
| szybki | bar|zdy, bar|zy |
| szybko | bar|zo |
| ściana | ściana (CMs lp ścienie) |
| ściągnąć (buty, ubranie) | zuć (zuję, zuje, zują, zuj, zuł, zuty, zucie) |
| ścierka | brysadło |
| ścieżka | casta (CMs lp ceście), perć (ż, D lp perci), ścieżka (D lm śćżek), śćdza (D lm ściedz), śćga (D lm ścieg) |
| ścinać (kłosy lub trawę przy pomocy sierpa) | żąć (żnę, żnie, żną, żnij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| ścisk | ciszczba (D lm ciszczeb) |
| ściskać | dawić (dawię, dawi, dawią, daw, dawił, dawiony, dawienie), żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| ściskanie | ciszczba (D lm ciszczeb) |
| ślad | ślad (MsW lp śledzie) |
| ślaz (roślina Malva sp.) | ślaz (MsW lp ślezie) |
| śledziona | śleziona (CMs lp ślezienie), słoziona (CMs lp słozienie) |
| Ślęża | Ślędza |
| śliski | ślizki |
| śliski nalot | śliz (m, D lp ślizu), śliź (ż, D lp ślizi) |
| śliwkowy | śliwy |
| śliz (ryba Barbatula sp.) | śliż (m, D lp śliża) |
| ślizgać | ślizać |
| ślizgać się (po lodzie) | łyzgać |
| ślusarz | ślósarz |
| śluz | słuz, śliz (m, D lp ślizu), śliź (ż, D lp ślizi) |
| śluz (z oczu) | kapra |
| śmiały | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| śmiecić | barlić |
| śmieć | mieć (miem, mie, mieją, miej, miał, mieli, mienie) |
| śmiertelny | śmiercielny (f.kr. śmiercielen) |
| śniady | gały, rusy, smęgły, śmiady (M lm m-os. śmiedzi) |
| śnieg (zmarznięty na wierzchu) | słuz |
| śpieszyć się | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| śpiewak | piewacz |
| świat nadrzędny | Prawia (ż, D lp Prawi) |
| świat podrzędny (miejsce przebywania dusz zmarłych) | Nawia (ż, D lp Nawi) albo Nawie (n, D lp Nawia) |
| świat rzeczywisty | Jawia (ż, D lp Jawi) |
| Światowid | Świętowit |
| świątynia (pogańska) | kącina |
| świętować | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| świder | świerdzieł (D lp świerdła) |
| świecić | świeść (świecę, świece, świecz, światł, światła, świetli, świecony, świecenie) |
| świekra | świekrew (ż, D lp świekrwi) |
| tabliczka | brsele |
| tak | tako, owako |
| talerz | ździała (CMs lp ździele) |
| talerz (drewniany) | biud (m), biudo (n) |
| tam | tamo |
| tama | brodło lub bródło (D lm bródł), gródza |
| tańczyć | pląść (plęszę, plęsze, plęszą, pląsł, plęsła, plęsli, plęszony, plęszenie) |
| taran | prok |
| tarnina (roślina Prunus spinosa) | ciernina |
| tasznik (roślina Capsella sp.) | rzeżucha, żerzucha |
| tego roku | latoś |
| teraz | nnie, ny, nynie, ten raz |
| teraźniejszy | nyniejszy |
| terkotać | tarkotać |
| terpać | tarpać |
| teściowa (matka męża) | świekrew (ż, D lp świekrwi) |
| teściowa (matka żony) | ćszcza lub ćścia, później ćcza lub ćcia (D lm cieszcz lub cieść), później tszcza (D lm teszcz), tścia (D lm teść), teścia |
| teść (ojciec męża) | świekier (D lp świekra) |
| teść (ojciec żony) | cieść (D lp ćścia, później ćcia, tścia), teść (D lp tścia) |
| też | teże |
| tęsknić | muść (mudę, mudzie, mudą, mudź, mudł, mudzienie), tsklić (się), później cklić (się), tsknić, później cknić |
| tęskno | tskło, później ckło, cło |
| tęsknota | tska, później cka (D lm tesk) |
| tęskny | tskny, później ckny (f.kr. teskn), teskny |
| tętent | tęten (D lp tętna) |
| tkać | tec (tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony) |
| tkliwy | rzewny (f.kr. rzwien) |
| tkwić | tarczeć, tczeć (tczę, tczy, tczą, tczyj, tczał, tczała, tczeli, tczony), tkwieć (tkwię, tkwi, tkwią, tkwij, tkwiał, tkwieli, tkwiany) |
| tlić się | znieć (znieję, znieje, znieją, zniej, zniał, zniała, znieli, znienie) |
| tłoczyć (winogrona) | dawić (dawię, dawi, dawią, daw, dawił, dawiony, dawienie), dłabić (dłabię, dłabi, dłabią, dłab, dłabiony, dłabienie) |
| tłuc | tlec (tłukę, tłucze, tłuką, tłucz, tlekł, tlekła, tlekli, tleczony) |
| tłuczek | stępa |
| tłum | ciszczba (D lm ciszczeb) |
| tłuszcz | żyr (D lp żyru), później żer (D lp żeru) |
| to, co kapie | kapra |
| topić (podgrzewając) | skwrzeć (skwrę, skwrze, skwrzał, skwrzeli, skwarty) |
| topielisko | bara |
| topór (tzw. brodaty) | bródew (ż, D lp bródwi) |
| torba | sakiew (ż, D lp sakwi) |
| towarzysz | drug (M lm drudzy) |
| tracić czas | mudzić (mudzę, mudzi, mudzą, mudź, mudził, mudzenie) |
| tracić nadzieję | unywać |
| tracić otuchę | nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| tracić siły | linieć |
| trawieniec (czwarta komora żołądka u przeżuwaczy) | ślaz (MsW lp ślezie) |
| troszeczkę | ściebłko |
| trud | proca |
| trumna | raka, rakiew (ż, D lp rakwi) |
| trup | naw (m, D lp nawia) |
| trybula ogrodowa (roślina Anthriscus cerefolium) | szczebrzuch |
| trzcina (roślina Phragmites sp.) | cewnica |
| trzeba | trza |
| trzeć | trzeć (trę, trze, trą, trzyj, tarł, cierli, tarty, ciercie) |
| trzewia | czrzewia (lm), później trzewia |
| trzewik | czrzew (D lp czrzewia), później trzew (D lp trzewia) |
| trzęsawisko | mrokiew (ż, D lp mrokwi) |
| trzmiel | czmiel |
| trzoda | czrzoda (Ms lp czrzedzie, D lm czrzód), później trzoda (CMs lp trzedzie, D lm trzód), pastwa |
| trzon | czrzon (Ms lp czrzenie), później trzon (Ms lp trzenie) |
| trzonek | czrzon (Ms lp czrzenie), później trzon (Ms lp trzenie) |
| trzy | trzy (MW m-os. trzej, DMs trzech, B m-os. trzech, C trzem, N trzemi) |
| Trzygłów | Trzygłów (D lp Trzygłowa) |
| tu | samo, siemo, sam, siem |
| tucznik | brów (D lp browa) |
| tunika | sroka, sroczka |
| turkawka (ptak Streptopelia turtur) | gardlica |
| turkotać | tarkotać |
| tutor | opiekadlnik |
| twardy | twardy (M lm m-os. ćwierdzi) |
| tworzenie oddziału | drużba (D lm drużeb) |
| tworzyć zmarszczki (na tkaninie) | garbić, gurbić |
| twardy (moralnie) | gardy |
| twierdza | ćwierdza |
| twierdzić | ćwierdzić |
| tworzyć szczelinę | szczleć (szczelę, szczele, szczelą, szczel, szczełł, szczełła, szczełli, szczołty, szczołcie), szczelić (szczelę, szczeli, szczelą, szczel, szczelił, szczeliła, szczelili, szczelony, szczelenie) |
| tyczka | tycz (ż, D lp tyczy) |
| tygiel | tagan |
| tykwa | tykiew (ż, D lp tykwi) |
| tylko | jedno, jeno |
| tyłek | gąz (D lp gęzu), pierdziel (ż, D lp pierdzieli), rząp (D lp rząpa), rzyć (ż, D lp rzyci) |
| tyrpać | tarpać |
| ubierać się | ogartać |
| ubytek | wrzód (D lp wrzodu, Ms lp wrzedzie) |
| ucho | ucho (MBW lpdw uszy, DMs lpdw uszu, CN lpdw uszyma, MBW lm ucha, D lm uch, C lm uchom, N lm uchami, Ms lm o uchach) |
| uciążliwy | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| uciec prychając | pierść (pierzchę, piersze, pierzchą, piersz, pierzchł, pierszenie) |
| uczciwy | czestny lub cześćny (f.kr. czścien, później ccen, cen), czstny (f.kr. czestn), później cny, źrzeciedlny, później źreciedlny |
| uczestnik | uczęstnik |
| uczta | biesiada (CMs lp biesiedzie), pir, później pier, żer (D lp żeru) |
| ucztować | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| uczyć | maczyć (maczę, maczy, maczą, macz, maczył, maczony, maczenie) |
| uczynić | skucić (skucę, skuci) |
| udać się | wydarzyć się |
| udawać się | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| uderzać | bacić, batać |
| uderzenie | ustark |
| udział | dział (Ms lp dziele), udział (Ms lp udziele), kawalec (D lp kawalca) |
| ufać | doupwać (doupwam, doupwa), później doufać (doufam, doufa), później dufać (dufam, dufa), pwać (pwam, pwa, pwają, pwaj, pwał, pwanie), upwać |
| uganianie się | gońba (D lm gonieb) |
| ujrzeć | ochabić |
| ulewa | lejba (D lm lejeb) |
| umieć | maczeć (maczeję, maczeje, maczeją, maczej, maczał, maczeli, maczany, maczenie) |
| umiejący się podobać | przyściepny, przyścipny |
| upadać na duchu | tsknąć, tsknić, później cknąć, cknić |
| upał | skwar lub skwara |
| upiększać | piekrzyć (piekrzę, piekrzy, piekrzą, piekrz, piekrzył, piekrzenie) |
| upiór | wąpierz |
| upodobanie | miłoba |
| upominać | swarzyć |
| uporządkowany | schludny (f.kr. schludzien) |
| urwisko | słop |
| usta | barna |
| usterka | ustark lub ustarka |
| uszczęśliwiać | błożyć (błożę, błoży, błożą, błóż, błożył, błożyli, błożenie) |
| utarty | casty (MW lm m-os. ceści) |
| utykać (więznąć) | wiąźć (więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie) |
| uwierać | żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| uwolnić | rozrzeszyć |
| uzda | br|zda (D lm brezd) |
| uzdrawiać | badłować, celić, leczyć |
| uzdrowiciel | badli |
| uzdrowienie | całew (ż, D lp całwi) |
| uzyskać | obrześć (obrzęcę, obrzęce, obrzęcz, obrzótł, obrzotła, obrzetli, obrzęcony, obrzęcenie) |
| uzyskiwać | obrzotać (obrzotam, obrzota) |
| w dniu | we dnie |
| w hełmie (mający hełm na głowie) | oszłomiony |
| w kierunku | k, kie (+ C) |
| w pobliżu | bliz, blizo, blizu, bliź |
| w rzeczywistości | jawie |
| wafel | onrót |
| walczyć | broić, bróć (borzę, borze, borzą, bórz, brół, bróła, bróli, brócie) |
| wałek pod głowę | błozina |
| wampir | wąpierz |
| wanna | bednia, gbeł (D lp giebła) |
| warga | barna |
| warkocz | kczyca |
| Warta | Warta (CMs lp Wiercie) |
| wątpić | sąmnieć (sąmnię, sąmni, sąmnią, sąmnij, sąmniał, sąmnieli, sąmniany, sąmnienie), semnieć się (semnię się, semni się, semnią się, semnij się, semniał się, semnieli się, semnienie się), unywać |
| wątpienie | sąmnienie, później sumnienie |
| wątpliwość | sąmnia |
| wbijać się | wiąźć (więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie) |
| Weles | Wielos (Ms lp Wielesie), Weles, Wieles, Wlos (Ms lp Wlesie), Włos, Wołos |
| wełna | wełna (CMs lp wilnie) |
| wesele | brak, wiesiele |
| wesoły | wiesioły (MW lm m-os. wiesieli) |
| wędka | wądka (D lp wędek), węda (D lm wąd) |
| wędzidło | br|zda (D lm brezd) |
| węgiel | wągl (D lp węgla) |
| węszyć (jednokr.) | jaść (jadę, jadzie, jadą, jadź, jadł, jadli, jadziony, jadzenie) |
| węszyć (wielokr.) | jadać |
| węzeł | wązł (D lp węzła) |
| węzeł sieci | mózg (D lp mozga) |
| wiać | mieść (miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie), puść (puchę, pusze, pusz, puchł, puchła, puchli, puszony, puszenie) |
| wiaderko | cebrek (D lp cberka lub dzberka), kbieł (później gbeł, D lp kiebła), węborek |
| wiadro | cber lub dzber (D lp cebra), wębór (D lp wębora), wiadro (Ms lp wiedrze) |
| wiano | szczebrzuch, wiano (Ms lp wienie) |
| wiąz górski | brzost, Ms lp brzeście |
| wiąz szypułkowy | ilem (D lp ilmu), lem (D lp lmu), limak |
| wiązać | rzeszyć |
| wiązanie | więźba (D lm więzieb) |
| wić (splatać) | wiąźć (więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie) |
| widły | rozsocha, socha, widła (lp) |
| widzicie | cie |
| wiec (zgromadzenie) | wiece |
| wiedzieć | maczeć (maczeję, maczeje, maczeją, maczej, maczał, maczeli, maczany, maczenie) |
| wielbić | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| Wieles | Wielos (Ms lp Wielesie), Weles, Wieles, Wlos (Ms lp Wlesie), Włos, Wołos |
| wielki | wieliki |
| wieprz | brów (D lp browa) |
| wiertło (drewniane) | nabodzaz (D lp nabodzaza, Ms lp nabodzezie), później niebozas |
| wierzchołek góry (bezleśny) | gola, golina, gól (ż, D lp goli) |
| wierzytelny | wierzycielny (f.kr. wierzycielen) |
| wieszczenie | wieszczba (D lm wieszczeb) |
| wieść | wieść (wiodę, wiedzie, wiodą, wiedź, wiódł, wiodła, wiedli, wiedzienie) |
| wieśniak | bogaty kmiot (MsW lp kmiecie) |
| więc | tegdy, więce |
| więcej | bolej, pacze |
| więdnąć | wiąść (więdę, więdzie, więdą, więdź, wiądł, więdła, więdli, więdzienie) |
| większy | bolszy |
| więznąć | wiąźć (więzę, więzie, więzą, więź, wiązł, więzła, więźli, więziony, więzienie) |
| więźba (drewniany szkielet dachu) | więźba (D lm więzieb) |
| wikłać (jednokr., ndk) | pląść (plętę, plęcie, plętą, plątł, plętła, plętli, plęciony, plęcienie) |
| wilczy dół | słop |
| wilczyca | wilczy (DCMsW lp wilczy, B lp wilczę, N lp wilczą, MBW lm wilcze, D lm wilcz, odm. podobna jak gospodyni) |
| winnica | winogród (D lp winogrodu) |
| winogrona | groździe |
| wioska | siodło (Ms lp siedle, D lm siódł), wieska (D lm wsek) |
| wiosłować | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie) |
| wiosna | wiosna (CMs lp wieśnie) |
| wiotki | wiotchy (M lm m-os. wiotsi) |
| wiór | iwiór (D lp iwioru, Ms lp iwierze), wiór (D lp wioru, Ms lp wierze) |
| wir | wir, później wier |
| wir (na rzece) | bełch (D lp bełchu), bełcz (D lp bełczu), bełk (D lp bełku) |
| wiśnia | wiśnia (D lm wisień) |
| wkładać | tec (tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony) |
| wklęsła patelnia | panew (ż, D lp panwi) |
| wklęsła powierzchnia | panew (ż, D lp panwi) |
| wlec | wlec (wlekę, wlecze, wleką, wlecz, wlekł, wleczony, wleczenie) |
| władać (jednokr.) | włóść (włodę, włodzie, włódł, włodła) |
| władać (wielokr.) | włodać |
| władca | włodarz, włódca, włódew (m, D lp włódwia) |
| Władysław | Włodzisław |
| władza | włodza |
| własny | włostny (f.kr. włościen) |
| właściciel | włościciel |
| właściwy czas | gód (D lp godu) |
| Włoch | Włoch |
| włos | kądła (D lm kędeł) |
| włos (zwierzęcia) | tłak |
| włożyć (buty, ubranie) | obuć (obuję, obuje, obują, obuj, obuł, obuty, obucie) |
| wnętrzności | bełbełchy |
| wnuczka | wnęka, wnuka |
| wnuczka stryja, wuja lub ciotki | nieść (ż, DCMs lp nieścierzy, B lp nieścierz, N lp nieścierzą, MBW lm nieścierze, D lm nieściór, C lm nieściorom, N lm nieściorami, Ms lm nieściorach), później nieść (ż, DCMs lp nieści), nieścierz (ż, DCMs lp nieścierzy), nieściora (D lm nieściór) |
| wnuk | wnęk, wnuk |
| wnuk stryja, wuja lub ciotki | nieć |
| wodospad | skok, słop |
| wole | szczółw (ż, D lp szczółwi) |
| wolno (można) | leć |
| wolność | lecieństwo |
| Wołoch | Włoch |
| Wołos | Wielos (Ms lp Wielesie), Weles, Wieles, Wlos (Ms lp Wlesie), Włos, Wołos |
| Wołoszczyzna | Włoszczyzna |
| wołowina | gowiędzina |
| worek | sakiew (ż, D lp sakwi) |
| wozić (wielokr., bez wyraźnego celu) | ważać (waża, ważaj, ważał, ważali, ważany) |
| woźnica | woźba (m-os., MW lm woźbowie, D lm woźbów) |
| wożenie | woźba (ż, D lm wozieb) |
| wół | gów (m D lp gowia) |
| wprawiać w zdumienie (jednokr.) | żasić |
| wprawiać w zdumienie (wielokr.) | żasać, użasać |
| wprawić w przestrach | użasnąć (użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie), także urzasnąć, użaść (użasnę, użaśnie, użasł, użaście) |
| wprawić w zdumienie | użasnąć (użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie), także urzasnąć, użaść (użasnę, użaśnie, użasł, użaście), żasnąć |
| wróżba | wieszczba (D lm wieszczeb), wróżba (D lm wróżeb) |
| wróżenie | wieszczba (D lm wieszczeb), wróżba (D lm wróżeb) |
| wróżyć | gaść (gadę, gadzie, gadą, gadź, gadł, gadli, gadziony, gadzienie), gatać |
| wrzeciono | wrzeciono (Ms lp wrzecienie) |
| wrzeć | wrzeć (wrzę, wrze, wrzą, wrzyj, wrzał, wrzała, wrzeli, wrzenie) |
| wrzos | wrzos (Ms lp wrzesie) |
| wrzód | wrzód (D lp wrzodu, Ms lp wrzedzie) |
| współczuję | luto mi jest |
| współsługa | klewrzot (Ms lp klewrzecie) |
| wstrętny | gardy, gnęśny (f.kr. gnęsien), gnuśny (f.kr. gnusien) |
| wstyd | chułość |
| wsuwać | tec (tkę, tcze, tką, tczyj, tekł, tkła, tkli, tczony) |
| wściekłość | jarość, lutość |
| wściekły | jary |
| wtedy | tegdy, w tegdy |
| wujek (brat matki) | wuj |
| wujek (brat ojca) | stryj |
| wujek (mąż siostry matki) | posiół (D lp posioła, MsW lp posiele) |
| wujek (mąż siostry ojca lub matki) | cieciec (D lp ciećca), naciot (MsW lp naciecie), pociot (MsW lp pociecie) |
| wyblakły | płowy |
| wychowywać | godować (goduję, goduje, goduj, godował, godowanie) |
| wycierać | ceścić |
| wydawać odgłos jak skwarki | skwierczeć |
| wydzielać wilgoć | ślznąć, śliznąć |
| wydzielina gruczołów śluzowych | słuz |
| wygarniać (popiół z paleniska) | wygartać |
| wyginać | gibać |
| wykluć się z jaja (o pisklęciu) | wyląc się (wylęże się) |
| wykluwać się z jaja (o pisklęciu) | ląc się (lęże się) |
| wyleczyć | ocelić |
| wylosowany udział | kawalec (D lp kawalca) |
| wymiana | mieńba (D lm mienieb) |
| wymiotować | blwać (bluję, bluje, blują, bluj, blwał, blwali, blwanie) |
| wynagrodzenie | mzda (D lm miezd) |
| wypas | pastwa, paśba (D lm pasieb) |
| wypłuczysko | prórew (ż, D lp prórwi) |
| wypowiadać uroczyście | swarzyć |
| wyraj | Prawia (ż, D lp Prawi) |
| wyraźny | źrzeciedlny, później źreciedlny |
| wyrób ceramiczny | skędól (D lp skędola) |
| wyrzynać | rzazać (rzeżę, rzeże, rzazał, rzazany, rzazanie) |
| wyskok | skok |
| wystarczyć | wystatczyć |
| wywijać | mać (mam, ma, mają, mał, mali, many, manie), majać (majam, maja, mają, majał, majali, majany, majanie) |
| wywołać przerażenie | użasnąć (użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie), także urzasnąć, użaść (użasnę, użaśnie, użasł, użaście) |
| wyzdrowieć | gonioznąć (gonioznę, gonieźnie, goniozną, gonieźnij, gonieźnięcie) |
| wyżymać | żąć (żmę, żmie, żmą, żmij, żął, żęła, żęli, żęty, żęcie) |
| wzgórze | chełm |
| wzgórze (skaliste) | bardo (n, Ms lp bierdzie) |
| wziąć | jąć (imę, imie, imą, imij, jął, jęła, jęli, jęty, jęcie) |
| wzniecić | wzgniecić (wzgniecę, wzgnieci, wzgniecą, wzgnieć, wzgniecił, wzgniecenie), wzniecić (wzniecę, wznieci, wzniecą, wznieć, wzniecił, wzniecenie) |
| wzniesienie | brzeg |
| wzrost | rost |
| z (czymś) | s, se (+ N) |
| z (wnętrza) | z, ze (+ D) |
| z okaleczonym uchem | karny |
| z powierzchni (czegoś) | s, se (+ D) |
| z rozmachem | na odlew, na otlew |
| z wydatnym brzuchem | bełchaty |
| za | pro (+ B) |
| zabrać się (za coś / do czegoś) | jąć się (za coś) |
| zacząć | cząć (cznę, cznie, czną, cznij, czął, częła, częli, częty, częcie) |
| zaczynać czuć głód | wzłakać (wzłaczę, wzłacze, wzłaczą, wzłacz, wzłakał, wzłakanie) |
| zagarniać | grześć (grzebę, grzebie, grzebą, grzebł, grzebiony, grzebienie), mieść (miotę, miecie, mieć, miótł, miotła, mietli, mieciony, miecienie) |
| zając | zając, zająk (D lp zająka) |
| zajść w ciążę | zabrzenić |
| zakwitać, kwitnąć | kwtnąć (kwtnę, kwtnie, kwtną, kwtnij, kwtnął, kwtnęła, kwtnęli, kwtnienie) |
| zamachać | zamanąć |
| zamiana | mieńba (D lm mienieb) |
| zamiar | um |
| zamierać | nyć (nyję, nyje, nyją, nyj, nył, nycie) |
| zaniepokojony | tskny, później ckny (f.kr. teskn), teskny |
| zanikać | nic (nikę, nicze, niką, nicz, nikł, nikli, niczenie) |
| zaostrzony pal | kół (D lp koła) |
| zapłacić | żleść (żlodę, żledzie, żlódł, żlodła, żledli, żledzony, żledzenie) |
| zapłata | mzda (D lm miezd), wet |
| zapomnieć | zabyć (zabędę, zabędzie, zabądź, zabył, zabyty, zabycie) |
| zapragnąć | zabagać |
| zapraszać | kanić (kanię, kani, kanią, kanił, kaniony) |
| zaprzęgać | prząc (przęgę, przęże, przęgą, przągł, przęgła, przężony, przężenie) |
| zaprzyjaźnianie się | drużba (D lm drużeb) |
| zaraz | śpiechem |
| zaręczać (swatać, żenić) | snębić |
| zarzewie | żarzewie |
| zasiew | siatwa (CMs lp sietwie) |
| zasmucić | unawić (unawię, unawi, unawią, unaw, unawił, unawienie) |
| zasmucić się | unyć (unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie) |
| zaś | lepak, pak, za się |
| zatrwożyć się | zżasnąć się, także zrzasnąć się |
| zawadzenie | ustark |
| zawierać | wrzeć (wrę, wrze, wrą, wrzyj, warł, warty, warcie) |
| ząb | dzięć (MBW lm dzięcie, D lm dziąt, C lm dziętom, N lm dziątmi, Ms lm dziętach) |
| zbiornik wody | łokiew (ż, D lp łokwi), źleje lub źlejo (M lm źlejosa, odm. jak niebo) |
| zbocze (strome) | grapa, gropa, irpa, rapa, ropa, rupa |
| zboże | chrona |
| zbroja | breń (ż, D lp brni), brnia (D lm breń) |
| zbutwiały | graniwy |
| zdobycz | pastwa |
| zdobyć | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| zdobywać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| zdrajca | sradźca, później srajca |
| zdrowieć | gonieźć (goniozę, goniezie, goniozę, gonieź, goniózł, goniozła, gonieźli, goniezienie), gonioznąć (gonioznę, gonieźnie, goniozną, gonieźnij, gonieźnięcie) |
| zdrowy | cały (M lm m-os. celi) |
| zdumieć | przeżasnąć, użasnąć (użasnę, użaśnie, użasnął lub użasł, użaśnięcie), także urzasnąć, użaść (użasnę, użaśnie, użasł, użaście) |
| zdumienie | użas |
| zdumiewać | użasać |
| zdun | źdun |
| zepsuty | graniwy |
| zerkać | glądać, glipać, zierkać, źrzeć (źrzę, źrzy, źrzą, źrzyj, źrzał, źrzeli, źrzany, źrzenie), później źreć (źrę, źry, źrą, źryj, źrał, źreli, źrany, źrenie) |
| zgadywać | gaść (gadę, gadzie, gadą, gadź, gadł, gadli, gadziony, gadzienie) |
| zgaga (uczucie pieczenia w przełyku) | zdaga |
| zgarniać | gartać |
| zgiełk | giełk |
| zginąć | sczoznąć (sczoznę, sczeźnie, sczozną, sczeźnij, sczoznął, sczoznęli, sczeźnięcie) |
| zgliszcze | dźgliszcze, żgliszcze |
| zgniły | graniwy |
| zgraja | chąsa |
| zgromadzenie | duma, wiece |
| ziarno | zarno (Ms lp ziernie) |
| ziarno (prosa oczyszczone z łuski) | pszono (Ms lp pszenie) |
| ziele | byle |
| zielona okrywa orzecha włoskiego | grzenica |
| zielony | grzany (M lm m-os grzeni), zielony (M lm m-os. zieleni) |
| ziemia nieurodzajna | płoń (ż, D lp płoni) |
| ziębić | mier|zić (mierżę, mier|zi, mierżą, mier|zij, mier|ził, mierżenie) |
| zioło | zioło (Ms lp ziele, D lp ziół) |
| ziomek | ziemiak, ziemek |
| zjadać | śniadać |
| zjazd | sjem (D lp sejmu) |
| zjednoczenie | jedziństwo |
| zjeść | śnieść (śniem, śnie, śniedzą, śniadł, śniedli, śniedziony, śniedzienie) |
| zło | złoba |
| złościć | blenić, błonić |
| złość | złoba |
| złowić | jąć (imę, imie, imą, imij, jął, jęła, jęli, jęty, jęcie) |
| złożyć uroczyście przyrzeczenie | ślubić |
| zły (moralnie) | krzywy, lewy, szui (ż szuja) |
| zły duch | bias (Ms lp biesie) |
| zmagać się | bróć (borzę, borze, borzą, bórz, brół, bróła, bróli, brócie) |
| zmarkotnieć | unyć (unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie) |
| zmarły | naw (m, D lp nawia) |
| zmartwić | unawić (unawię, unawi, unawią, unaw, unawił, unawienie) |
| zmęczony | mdły (f.kr. medł), medły (f.kr. mdzieł) |
| zmęczyć | unawić (unawię, unawi, unawią, unaw, unawił, unawienie) |
| zmęczyć się | zemdzieć (zemdzieje, zemdział) |
| zmierzać | śpieć (śpieję, śpieje, śpieją, śpiej, śpiał, śpieli, śpienie) |
| zmierzch | smierzk, później zmierzk |
| zmusić | ubiedzić (ubiedzę, ubiedzi, ubiedzą, ubiedź, ubiedził, ubiedzenie) |
| zmuszać | biedzić, nęcić, nucić |
| znać | maczeć (maczeję, maczeje, maczeją, maczej, maczał, maczeli, maczany, maczenie) |
| znajdować | obrzotać (obrzotam, obrzota) |
| znajdować się w czymś | tarczeć |
| znak | majak |
| znaleźć | obrześć (obrzęcę, obrzęce, obrzęcz, obrzótł, obrzotła, obrzetli, obrzęcony, obrzęcenie), znajć (znajdę, znajdzie, znajdą, znajdź, znaszedł, znaszła, znaszli, znajdziony, znajdzienie ~ znajcie), znaleźć (znalazę, znalezie, znalazą, znaleź, znalazł, znalazła, znaleźli, znalezienie, znaleziony) |
| znienacka | z nienadzka |
| znikać | czeźć (czozę, czezie, czozą, czeź, czózł, czeźli, czezienie) |
| zniknąć | sczoznąć (sczoznę, sczeźnie, sczozną, sczeźnij, sczoznął, sczoznęli, sczeźnięcie) |
| znużyć | unawić (unawię, unawi, unawią, unaw, unawił, unawienie) |
| zobaczyć | ochabić |
| zostać zapłodnionym (o jaju) | zaląc się (zalęże się) |
| zostawać zapłodnionym (o jaju) | ląc się (lęże się) |
| zrekompensować stratę | żleść (żlodę, żledzie, żlódł, żlodła, żledli, żledzony, żledzenie) |
| zręczny | chędogi, gorazdy |
| zrobić | dzieć (dziedzę/dziem, dziedze/dzie, dziedzą, dziedz, dział, dzieli, dziany, dzienie), podziać (podzieję, podzieje, podzieją, podziej, podział, podziali, podziany, podzianie) |
| zrozumiały | źrzeciedlny, później źreciedlny |
| zuchwały | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| zwątpić | unyć (unyję, unyje, unyją, unyj, unył, unycie) |
| zwiad | zwiad (MsW lp zwiedzie) |
| związek | jedziństwo |
| zwierciadło | ziercadło, zierkadło, zwierciadło (Ms lp zwierciedle) |
| zwierzę (dzikie) | świerzep |
| zwierzę (pełzające) | płóz (D lp płoza), sań (ż, D lp sani) |
| zwlekać | mudzić (mudzę, mudzi, mudzą, mudź, mudził, mudzenie) |
| zwlekający | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| zwlekanie | zmuda |
| zwłoki | marlina, mierlina |
| zwózka | woźba (ż, D lm wozieb) |
| zwycięski | wicięski |
| zwycięzca | wiciądz (D lp wiciądza lub wiciędza, D lm wiciędzy) |
| zwyciężyć | pobiedzić (pobiedzę, pobiedzi, pobiedzą, pobiedź, pobiedził, pobiedzenie) |
| zyskać | przyobrześć (przyobrzęcę, przyobrzęce, przyobrzęcz, przyobrzótł, przyobrzotła, przyobrzetli, przyobrzęcony, przyobrzęcenie) |
| zyskiwać | przyobrzotać (przyobrzotam, przyobrzota) |
| ździebełko | ściebłko (D lm śćbłek) |
| ździebko (troszeczkę) | ściebłko |
| źdźbło | śćbło (D lm ściebł |
| źrebak | orzyc, żrebię (D lp żrebięcia, D lm żrebiąt) |
| źrebię | orzyc, żrebię (D lp żrebięcia, D lm żrebiąt) |
| źródło | izwór (D lp izworu), zwór (D lp zworu), żardło (Ms lp żerdle), żródło (Ms lp żredle) |
| źródło kryjące się pod ziemią | ponikiew (ż, D lp ponikwi) |
| żaba | lągiew (ż, D lp lągwi) |
| żagiew (płonący kawał drewna) | dziegiew (ż, D lp dziegwi), żegiew (ż, D lp żegwi) |
| żal mi kogoś | luto mi jest |
| żar | garn, skwar lub skwara |
| żarna | żarnew (ż, D lp żarnwi), żarnów (m, D lp żarnowa) |
| żarzące się węgle (służące do rozpalania ognia) | żarzewie |
| żarzyć się | znieć (znieję, znieje, znieją, zniej, zniał, zniała, znieli, znienie) |
| żądza | łaskardź (ż, D lp łaskardzi) |
| żbik | steb (D lp stbia), stbik, później zdeb (D lp zdbia), zdbik |
| żebro | rzebro, san |
| żegawka (pokrzywa Urtica urens) | dziegawka, żegawka |
| żeglarstwo | pławba (D lm pławieb) |
| żeglarz | pławiec (D lp pławca) |
| żeglowanie | pławba (D lm pławieb) |
| żegluga | pławba (D lm pławieb) |
| żelazny grot (włóczni lub strzały) | żeleźce |
| żelazny pręt | żeleźce |
| żenić | snębić |
| żer | pastwa |
| żleb | żłób (D lp żłobu) |
| żłobić | drożyć |
| żłób | żłób (D lp żłobu) |
| żmija | źmija |
| żmudny | zmudny (f.kr. zmudzien) |
| żniwa | żętwa |
| żołądek (potrawa) | szczłądź (ż, D lp szczłędzi) |
| żołądek | szczółw (ż, D lp szczółwi) |
| żona brata | bratrzyna, złew (ż, D lp zełwi), zełwa, zołwa, zołwica |
| żona brata babki | prawujna |
| żona brata dziadka | prastryjna |
| żona brata matki | wujna |
| żona brata męża | jąć (ż, DCMs lp jęcierzy, B lp jęcierz, N lp jęcierzą, MBW lm jęcierze, D lm jęciór, C lm jęciorom, N lm jęciorami, Ms lm jęciorach), później jątrew (ż, D lp jątrwi) |
| żona brata ojca | stryjna |
| żona brata żony | szurzyna |
| żona syna (synowa) | sncha, później snecha (D lm snech), błędnie jąć (ż, DCMs lp jęcierzy, B lp jęcierz, N lp jęcierzą, MBW lm jęcierze, D lm jęciór, C lm jęciorom, N lm jęciorami, Ms lm jęciorach), później jątrew (ż, D lp jątrwi) |
| żona wnuka | prasnecha |
| żona | żona (Ms lp żenie) |
| żółtobiały | płowy, słowy |
| żółtoczerwony | rusy |
| żółtoszary | słowy |
| żółw | żółew (ż, D lp żółwi) |
| żreć | żreć (żrę, żre, żrą, żryj, żarł, żerli, żarty, żercie) |
| żubr | ząbr (D lp zębra), także zubr |
| żuraw | żóraw |
| żurawina | klukiew (ż, D lp klukwi), żórawina |
| żwawy | darny (M lm m-os. dzierni), dar|zki (M lm m-os. dzier|zcy) |
| życzliwość | łaska |
| żyto | reż (ż, D lp rży) |
| żywność | pieróg (D lp pierogu) |