Artykuł wymaga przeglądarki z obsługą języka JavaScript.
Wersja z 2025-04-14
Objaśnienia:
Duże litery oznaczają role, małe – odpowiadające im różne związki składniowe czy formy wyrazów. Kropka oznacza nieistnienie danej roli syntaktycznej w języku. Pierwsza cyfra w symbolu oznacza typ główny, druga podtyp w obrębie danego typu głównego. Klasyfikacja typów głównych oparta jest na synkretyzmach występujących w rolach S, A, P i G, klasyfikacja podtypów oparta jest na rolach P, T, R i G. W następnej kolejności języki klasyfikowane są w zależności od związków między S a T lub R, wreszcie z uwagi na synkretyzm formy bazowej z innymi formami (zakładamy, że jest ona zawsze różna do determinansa, choć różnica ta nie musi być wyrażona morfologiczną formą wyrazu). Opisy odnoszą się do języków przypadkowych (stosujących oflagowywanie). Numery w nawiasach umieszczają dany typ w oryginalnej klasyfikacji Milewskiego.
W przedstawionej tabeli pominięto wypadki nieodróżniania w języku agensa od pacjensa, co zdarza się skrajnie rzadko (znany jest tylko jeden taki wypadek, ale nawet tam nie wiadomo, czy w odróżnianiu obu funkcji nie pomaga składnia czy szyk). Uwzględniono natomiast wypadki, gdy nie odróżnia się w żaden sposób obiektów przenoszonych od obiektów przyjmujących.
Nietrudno wyobrazić sobie taki język. Czasowniki typu kochać kogoś i pomagać komuś nie różnią się w nich składnią (podobnie zresztą jest w angielskim). Nie ma natomiast czasowników ditranzytywnych, a więc składni wymagającej trzech obiektów: D, R i T. Zamiast powiedzieć Janek dał Ewie kwiaty, mówi się Janek wziął kwiaty i obdarował Ewę lub Janek wziął kwiaty, by obdarować Ewę. Aby zatem odróżnić role tematu i recypiensa, potrzebne są tu dwa czasowniki. Analogicznie: kupiła mu koszulę to w takim języku dosłownie kupiła koszulę, by go obdarować lub (z jednym czasownikiem) kupiła koszulę na prezent dla niego. Wreszcie opowiedz mi bajkę będzie brzmiało dosłownie np. opowiedz bajkę i mnie uracz lub opowiedz bajkę, bym usłyszał.
Pominięto możliwość istnienia odrębnej roli składniowej donora (np. Janek dał Ewie kwiaty) – we wszystkich dotąd zbadanych językach podmiot w zdaniu z czasownikiem dać wyrażany jest tak samo jak agens, i choć zwykle możliwe są zdania w rodzaju Ewa dostała kwiaty od Janka, to pozostają one sposobem opisu stanu recypiensa, a nie aktywnej czynności agensa – donora.
Należy pamiętać, że olbrzymia większość języków należy do zaledwie kilku typów spośród 457 podanych w tabeli, pozostałe występują bardzo rzadko, a nawet pozostają zupełnie teoretyczne. Zaliczenie konkretnego języka do któregoś z wyszczególnionych typów nie zawsze jest jednoznaczne. Zwłaszcza podział języków z uwagi na sposoby wyrażania ról T i R musi wzbudzać daleko idące wątpliwości. Czasowniki trójmiejscowe inne niż dać (i często z nim synonimiczne) mogą bowiem wykazywać całkiem inne właściwości składniowe. Widać to dobrze w języku polskim, gdzie obok indyrektywnej składni Janek dał Ewie kwiaty mamy także składnię sekundatywną Janek obdarował Ewę kwiatami.
Więcej objaśnień w części poprzedniej.