Lekcja dziesiąta

Temat: Dopełniacz liczby mnogiej

Lesson ten. Subject: Genitive plural

Beginning from this lesson, many titles will be in Polish only. Use the vocabulary to understand them.

Klucz do ćwiczeń z lekcji poprzedniej

Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników:

1. nie ma alkoholu,
2. książka poety,
3. granice Afganistanu,
4. kot księcia,
5. dar Czirokeza (prezent Czirokeza),
6. kolor dywanu,
7. kolory jesieni,
8. dni tygodnia,
9. rogi diabła,
10. pies króla,
11. drzwi banku,
12. szafa ojca,
13. pierwszy lutego,
14. róg bawołu,
15. granice użycia,
16. Dzień Matki,
17. nie ma imienia,
18. reguły pisowni,
19. sznurówka adidasa,
20. trzeci września,
21. nie ma wina,
22. nie ma myszy,
23. źrebię Tomka,
24. użycie apostrofu.

Dopełniacz liczby pojedynczej przymiotników.

Rodzaj męski i nijaki: bezsilnego, czczego, dotyczącego, dużego, dziąsłowego, kolejnego, krótkiego, małego, naszego, ósmego, pańskiego, piątego, podstawowego, poprzedniego, pozostałego, pustego, setnego, silnego, sinego, siódmego, starego, szczelinowego, szóstego, trudnego, twardego, tysięcznego, wolnego, zadziąsłowego.

Rodzaj żeński: bezsilnej, czczej, dotyczącej, dużej, dziąsłowej, kolejnej, krótkiej, małej, naszej, ósmej, pańskiej, piątej, podstawowej, poprzedniej, pozostałej, pustej, setnej, silnej, sinej, siódmej, starej, szczelinowej, szóstej, trudnej, twardej, tysięcznej, wolnej, zadziąsłowej.

1. książka tego młodego artysty,
2. kieł pewnego psa,
3. czapka tamtego chytrego poety,
4. kolor pierwszego kocięcia,
5. kontynuacja dziewiątej lekcji,
6. drzwi naszego nowego domu,
7. kwiat jednej nocy,
8. źrebię tej ładnej klaczy,
9. dopełniacz liczby mnogiej,
10. ręce tamtej dobrej dziewczyny,
11. głowa długiego, chytrego węża,
12. koń innego jeźdźca,
13. nauka języka polskiego,
14. noga szybkiego dinozaura,
15. szyja naszej kozy,
16. paw miłej pani,
17. nie ma twojej długiej liny,
18. nie ma liczby mnogiej,
19. tułów waszego drugiego koźlęcia,
20. użycie mojego mózgu.

Słowa ukryte w diagramie (words hidden in the diagram): baran, bydło, byk, gąsior, gęś, indyk, kaczka, kaczor, klacz, kogut, koń, kot, koza, kozioł, krowa, kura, ogier, owca, pies, wół.

Ćwiczenia fonetyczne – nazwy bezkręgowców

Some Polish words have complex consonantal groups, and some of them may be really hard to be mastered for a foreigner. As names of invertebrate animals give many examples of such clusters, it is a good idea to learn this part of the Polish lexicon. Note is most of the terms are well known by Poles, and they are taught in elementary schools.

The common name for invertebrates is bezkręgowce (sg. bezkręgowiec). The Polish term for worm is robak. The Polish name for eelworm (a parasitic worm species, Ascaris) is glista, and for earthworm is dżdżownica (Lumbricus, a good example for phonetic exercises). The earthworm, dżdżownica, is also called glista or glizda, which is considered incorrect but in fact rather common.

Invertebrate animals with jointed legs, arthropods, are termed stawonogi (sg. stawonóg). Unlike the English term “arthropod”, this word is rather commonly known among the Polish society. Among arthropods, 4 main groups are known: skorupiaki (sg. skorupiak, crustacean), pajęczaki (sg. pajęczak, arachnid), wije (sg. wij, myriapod) and owady (sg. owad, insect).

The most commonly known crustaceans are rak ‘freshwater crayfish, Astacus’ and stonoga ‘woodlouse’ which lives on land. In fact, rak has even no English name, but is one of the most known invertebrates for Poles. The name of stonoga comes from sto ‘hundred’ and noga ‘leg’. Not specially popular are oceanic crustaceans: homar ‘lobster, Homarus’, langusta ‘spiny lobster, sea crayfish, sea crawfish, Palinurus’, krewetka ‘shrimp, one of Caridea decapods’, garnela ‘common shrimp, Crangon’, krab ‘crab’.

Among arachnids, the most common animal name is pająk ‘spider’. Another known arachnid is skorpion ‘scorpion’ even if skorpiony do not live in Poland. Note that arachnids (so also spiders) are not insects, and Poles often realize this (contrary to many English speaking people).

Many insects are commonly known among people. Here is a list of them:

• jętka ‘mayfly, ephemerid’,
• ważka ‘dragonfly’, łątka ‘damselfly, Coenagrion’,
• pasikonik ‘grasshopper’, szarańcza ‘locust’, świerszcz ‘cricket’, turkuć ‘mole cricket, Gryllotalpa’,
• karaluch or karaczan ‘cockroach’,
• pluskwa ‘bug’,
• wesz ‘louse’ (gen.sg. wszy [fszy], nom.pl. wszy ‘lice’),
• chrząszcz ‘beetle’, żuk ‘Geotrupes’, chrabąszcz ‘cockchafer, maybug, Melolontha’, biedronka ‘ladybird, ladybug, Coccinella’, stonka ‘Colorado potato beetle, Lepinotarsa’,
• motyl ‘butterfly’, ćma ‘moth, night butterfly’, mól ‘clothes moth, Tinea’ (gen.sg. mola, nom.pl. mole),
• mrówka ‘ant’, trzmiel ‘bumblebee, Bombus’, pszczoła ‘bee, Apis’, osa ‘wasp, Vespa’, szerszeń ‘hornet, Vespa crabro’,
• mucha ‘fly’, bąk ‘horse-fly, Tabanus’, giez ‘gadfly, botfly, Hypoderma’ (gen.sg. gza, nom.pl. gzy), komar ‘mosquito, Culex’,
• pchła ‘flea’.

In common parlance bumblebee, trzmiel, is also termed bąk, and żuk may be used in wider sense, as a synonym of chrząszcz.

Molluscs are named mięczaki (sg. mięczak). Here are several names of molluscs:

• ślimak ‘snail’, małż ‘a mollusc of the class Bivalvia’ (no common English name),
• skójka ‘swollen river mussel, Unio’, szczeżuja ‘duck mussel, Anodonta’, omułek ‘blue mussel, Mytilus’, ostryga ‘oyster’,
• ośmiornica ‘octopus’, kałamarnica ‘squid’ (also known as kalmar, especially as a dish), mątwa ‘cuttlefish’.

Some names of invertebrates, as dżdżownica, świerszcz, pluskwa, wszy, chrząszcz, chrabąszcz, ćma, mrówka, trzmiel, pszczoła, gzy, pchła, małż, szczeżuja are especially good for phonetic exercises.

Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników

(Genitive plural of substantives)

As Polish is an inflexional, not agglutinative language, singular and plural endings of various cases are independent on each other. Unfortunately, a fair number of substantives can have two variant forms of genitive plural (D lm). It is so because genitive plural has several endings, and there are no strict rules when a particular ending should be applied. Besides, stem alternations can occur in genitive or not. Here are the most typical instances of endings:

• -ów mainly for many masculine substantives (and for neuter loanwords),
• -0 (zero ending) for many feminine and neuter substantives,
• -i for some soft-stemmed substantives,
• -y for some soft-stemmed hardened substantives (i.e. in -sz, -ż, -rz, -cz, -dż, -c, -dz).

Here is the table of all the substantives you have learnt so far (and several new ones – check their meaning!) which are used in plural at all (ex. ażio, bydło, Strwiąż are not used in plural). The table takes all 4 learnt forms into consideration: nominative and genitive of both numbers. You should use it to repeat your Polish vocabulary and for further reference. All difficult genitive plural forms are given in brackets. More remarks below.

* — there exist variant forms of genitive plural, see below

Notice that the table does not contain full information on consonantal alternations in nominative plural (which is not the main topic here), only the asterisk is given for possible changes. So, for example, you should have already known such sets of forms as gigant – giganta – giganci – gigantów, or Polak – Polaka – Polacy – Polaków. In Czirokez – Czirokeza – Czirokezi – Czirokezów the only changes are in pronunciation (as z in Czirokezi denotes [ź]). In jeździec – jeźdźca – jeźdźcy – jeźdźców there are no changes at all as the final -c does not alternate in nom.pl. (this is why the asterisk marks only possible, not actual changes). Variant forms outside gen.pl. are placed twice (e.g. wieczór – wieczora, wieczoru – wieczory – wieczorów, wieś – wsi – wsie, wsi – wsi). This all has already been discussed in previous lessons.

There are some more rules you should obey when making genitive plural forms:

• A very rough rule says that substantives have the zero ending either in nominative singular, or in genitive plural, not in both. There are (quite numerous) exceptions but despite of them the rule is often helpful and worth remembering. It is enough to memorize the following pair to illustrate this rule: mąż ‘husband’ – D lm mężów, but N lp żona ‘wife’ – D lm żon.
• The ending should be added to the stem that you can see in the plural form, e.g. M lp ojciec, M lm ojcowie, hence D lm ojców, M lp tydzień, M lm tygodnie, hence D lm tygodni.
• Especially the changes of ó : o, ą : ę or the loss of the moving e are just the same as in nominative plural, e.g. M lp róg, M lm rogi, hence D lm rogów.
• In 4 substantives -ę- is present exclusively in gen.pl., with -ą- used elsewhere. You must memorize them as exceptions:
  1. miesiąc – miesiąca – miesiące – miesięcy ‘month’,
  2. pieniądz – pieniądza – pieniądze – pieniędzy ‘penny, money’,
  3. tysiąc – tysiąca – tysiące – tysięcy ‘thousand’,
  4. zając – zająca – zające – zajęcy ‘hare’.
  In the chart, the symbol ą : (ę) is used for such an alternation. The regular alternative form zająców is rare and not recommended.
• When the nominative plural is irregular or suppletive, we use M lp as the basis. Hence dziecko – dzieci (M lp – D lm) because plural is dzieci (here M lm = D lm), rok – lat because plural is lata.
• A fair number of femine substantives has gen.pl. equal to gen.sg., like dłoń – dłoni – dłonie – dłoni, rzecz – rzeczy – rzeczy – rzeczy. In the latter example D lp = M lm = D lm only context allows us recogize the number (and the case) in such instances.
• If in M lm of a personal masculine substantive there are consonantal changes, they are sometimes present in D lm, e.g. brat – D lm braci because nominative plural is bracia, or they may be absent: artysta – D lm artystów even if plural is artyści. Namely, the consonantal change made by the special nominative plural ending -i is not present in D lm.
• Some feminine and neuter substantives have the “fleeting e” in genitive plural before the zero ending. Examples: córka – córek, oczko – oczek, bluzka – bluzek (note the pronunciation: [bluska], but [bluzek], it gives reason for spelling -z- in nominative singular), łóżko : łóżek, owca – owiec (with w [f] : wi), skrzypce ‘violin’ (in Polish this word is plural only) – skrzypiec (with p : pi), okno – okien (with k : ki), panna – panien (with n : ni [ń]), ćma – ciem (notice the change in spelling).
• Note that not all substantives with consonantal clusters have fleeting e, ex. liczba – liczb, Anna – Ann, sanna – sann, olcha – olch, miasto – miast, małżeństwo ‘marriage’, also ‘marriage couple’ – małżeństw without stem changes (and with consonantal clusters hard to pronounce).
• Vowel changes o : ó, ę : ą occur in some substantives with the zero ending: siostra – sióstr, ręka – rąk.
• The irregular substantives oko and ucho have preserved the original dual genitive with the -u ending for plural. The stem is like in nom. plural: oko – oka – oczy – oczu, and ucho – ucha – uszy – uszu. More regular forms gen.pl. oczów and uszów are also possible. A third variant for oko, namely ócz (with the zero ending and o : ó), existed in older literature.

Some other substantives, marked with the asterisk, have also variant forms. This is a list of all possible genitive plural forms (the first forms are the most frequent, and they are highly recommended for Polish learners; some of the others are really rare, ex. motylów or zająców sound bookish and unusual in the modern language):

• aleja – alej, alei,
• alkohol – alkoholi, alkoholów,
• bagaż – bagaży, bagażów,
• chrabąszcz – chrabąszczy, chrabąszczów,
• chrząszcz – chrząszczy, chrząszczów,
• garaż – garaży, garażów,
• garnela – garneli, garnel,
• grudzień – grudniów, grudni,
• jeż – jeży, jeżów,
• kosz – koszy, koszów,
• krzyż – krzyży, krzyżów,
• kwiecień – kwietniów, kwietni,
• małż – małży, małżów,
• motyl – motyli, motylów,
• olsza – olszy, olsz,
• pomarańcza – pomarańcz, pomarańczy,
• sierpień – sierpniów, sierpni,
• słój – słojów, słoi,
• styczeń – styczniów, styczni,
• suknia – sukni, sukien (irregular, with hard n),
• szal – szali, szalów,
• szczeżuja – szczeżui, szczeżuj,
• świerszcz – świerszczy, świerszczów,
• turkuć – turkuciów, turkuci,
• ul – uli, ulów,
• wąż – węży, wężów (in both meanings),
• wieprz – wieprzy, wieprzów,
• wrzesień – wrześniów, wrześni,
• zając – zajęcy, zająców.

Now some examples of using genitive plural.

Rodzaje ruchomego „e”

In Polish grammar two kinds of fleeting “e” may be distinguished. One kind changes the pronounce of the preceding consonant, making it soft, the other does not cause such a change. However, some changes in spelling may appear even if no change is observed in pronunciation. Another change is alternation between voiced and voiceless consonants – this alternation does not affect spelling.

Besides, there are two kinds of fleeting “e” in declension. One of them occurs only in nominative singular, the other – only in genitive plural.

In the following charts nominative singular (plural for blp) and genitive plural are compared.

1. M lp, no further changes: byczek : byczków, czwartek : czwartków, diabeł : diabłów, dwukropek : dwukropków, fiołek : fiołków, łyszczec : łyszczców, omułek : omułków, piasek : piasków, piątek : piątków, piesek : piesków, poniedziałek : poniedziałków, przecinek : przecinków, ranek : ranków, sączek : sączków, stołek : stołków, styczeń : styczniów, Tomek : Tomków, wielokropek : wielokropków, wróbel : wróbli, wtorek : wtorków.
2. M lp, changes only in spelling: Grzesiek : Grześków, piesiec : pieśców, wrzesień : wrześniów.
3. M lp, changes in voicing: dziadek : dziadków, jeździec : jeźdźców, móżdżek : móżdżków, nosorożec : nosorożców, wesz : wszy.
4. M lp, changes in softening of k, g: giez : gzów, kieł : kłów.
5. M lp, changes in softening of other sounds: dzień : dni, grudzień : grudniów, kwiecień : kwietniów, lipiec : lipców, pies : psów, sierpień : sierpniów, tydzień : tygodni.
6. M lp, changes in softening and voicing: bezkręgowiec : bezkręgowców, czerwiec : czerwców, wieś : wsi.
7. M lp, the rz : r change: marzec : marców, orzeł : orłów.
8. M lp, irregular changes: ojciec : ojców.
9. D lm, no further changes: biedronka : biedronek, choinka : choinek, córka : córek, czapka : czapek, jajko : jajek, jętka : jętek, kaczątko : kaczątek, kaczka : kaczek, kreseczka : kreseczek, kreska : kresek, krewetka : krewetek, kropka : kropek, kuzynka : kuzynek, lalka : lalek, łapka : łapek, łatka : łatek, łątka : łątek, matka : matek, oczko : oczek, paczka : paczek, pałka : pałek, panienka : panienek, pchła : pcheł, Polka : Polek, ramka : ramek, rączka : rączek, samogłoska : samogłosek, skójka : skójek, sosna : sosen, spółgłoska : spółgłosek, stonka : stonek, sukienka : sukienek, szafka : szafek, światło : świateł, uszko : uszek, wiosna : wiosen, Wisła : Wiseł, wnuczka : wnuczek.
10. D lm, changes only in spelling: bańka : baniek, ćma : ciem, Gośka : Gosiek, Uśka : Usiek.
11. D lm, changes in voicing: babka : babek, bluzka : bluzek, główka : główek, końcówka : końcówek, książka : książek, łóżko : łóżek, mrówka : mrówek, nóżka : nóżek, sznurówka : sznurówek, ważka : ważek.
12. D lm, softening of k, g: igła : igieł, okno : okien, pluskwa : pluskiew, suknia : sukien (with -n hardened irregularly).
13. D lm, softening of other sounds: panna : panien, skrzypce : skrzypiec, wanna : wanien.
14. D lm, softening and voicing: owca : owiec.

Softening of k, g always occurs. Softening of many other sounds may occur or not, and you must memorize words in which it appears.

In the vocabulary of this course, the mark (e) informs of fleeting e. The same symbol is used for all instances, i.e. for e which occurs only either in nominative singular or in genitive plural. For example, e is present in piasek (e), so it should be removed in all other cases (D lp piasku, M lm piaski, D lm piasków). But as e is absent in jajko (e), it should be added in genitive plural: jajko – D lp jajka, M lm jajka, G pl jajek.

Forms with softening before the fleeting e in genitive plural are given literally, ex. panna (D lm panien). However, the notation bańka (e) means bańka – baniek. Here ń stays soft, and the change ń : ni is purely orthographic. But even then, in harder instances genitive plural is given literally: ćma (D lm ciem). Also irregularities like suknia – sukien are given literally.

When the softening occurs in nominative singular, there is no need to give anything except (e). For example, bezkręgowiec (e) should be read as bezkręgowiec – D lp bezkręgowca, M lm bezkręgowce, D lm bezkręgowców. There is no other possibility to remove the fleeting e here. Naturally, all instances of the type orzeł – orła are given literally.

Deklinacja polska dla leniwych (Polish declension for lazy ones)

Even if we know only 2 cases of the total number of 7 so far, the Polish declension shows us as full of exceptions and with no clear rules. Of course, nobody could remember 14 forms (7 cases × 2 numbers) of many thousands of words. Instead, you should learn some simple rules which uncover all forms of a fair number of substantives. For the others, you should just memorize in what they differ comparing to the patterns.

Here is the basic pattern chart for you to memorize:

The key to the patterns are as follows:

The classes 1a, 2a, 3a are for animate substantives while classes 1b, 2b, 3b for inanimate substantives. The differences between some patterns (ex. 1 and 2) will be seen when more cases have already been analysed.

Three facts concerning spelling of regularly declined Polish substantives should be emphasized:

1. You should always remember about spelling peculiarities of Polish, ex. wij and miś go after exactly the same pattern except that miś needs the form misi- before an ending. So, we have wij – wija – wije – wijów, but miś – misia – misie – misiów. Similarly, we have słońce – słońca – słońca – słońc, but zdjęcie – zdjęcia – zdjęcia – zdjęć, and also koszula – koszuli – koszule – koszul but świnia – świni – świnie – świń (note the third orthographic shape of the stem, świn- in świni).
2. Compare koszula – koszuli – koszule – koszul and szyja – szyi – szyje – szyj (j disappears in spelling before -i).
3. Compare also koszula – koszuli – koszule – koszul and ziemia – ziemi – ziemie – ziem; soft bi, fi, mi, pi, wi become hard b, f, m, p, w when word-finally (like in ziem). In fact, this change concerns phonetic, not spelling, but it is regular. Besides, we need not mark softness specially before -i like in ziemi (cf. ziemi-a but ziem-i).

Even if the presented scheme is as simple as possible, many substantives stay outside this chart (among others, all those numerous soft-stemmed substantives with -i or -y in genitive plural, and all masculine-personal substantives). More on various sub-rules and exceptions in the next lesson!

Znajdź ukryte słowa

Find 37 Polish names of invertebrates. The list of these words is given in the next lesson.

Have you reached your learning goals?

• You can read the following Polish words and you know what they mean: aleja, apteka, bąk, bezkręgowiec, biedronka, błąd, brzoza, byczek, chrabąszcz, chrząszcz, ćma, droga, drwal, duch, dżdżownica, garnela, giez, glista, glizda, gołąb, gwiazda, homar, jajko, jętka, kalmar, kałamarnica, kamień, komar, konik, kowal, krab, krewetka, langusta, łąka, łątka, małż, małżeństwo, mąż, metal, mięczak, motyl, mól, mrówka, mucha, obywatel, omułek, osa, osoba, ostryga, ośmiornica, owad, pająk, pajęczak, pasikonik, pchła, pieniądz, pluskwa, pszczoła, robak, robota, rodzaj, ruchomy, rzeka, siła, skorpion, skorupiak, skójka, skrzypce, słowo, stawonóg, stonka, stonoga, studio, szarańcza, szczeżuja, szczęście, szerszeń, szkoła, ślimak, świerszcz, trzmiel, turkuć, ukryty, ważka, wesz, wij, wróbel, zabawa, zając, zboże, zdjęcie, znajdź, żona, żółw, żuk.

Please repeat the material until you are sure you can do all what you should.