Artykuł został opublikowany także na portalu JustPasteIt (dawniej Eioba).
Wersja z 2019-09-15

Grzegorz Jagodziński

Typologia liczebników

W poniższym artykule przedstawiono przykłady różnych systemów liczebników występujących w rozmaitych językach. Analizie poddano wyłącznie podstawowe (słownikowe) formy liczebników głównych reprezentujących liczby naturalne dodatnie używane przy wyliczaniu. Pominięto całkowicie problem wyrażania zera, ułamków, liczebników porządkowych itd., za to liczebniki główne przedstawiono możliwie dokładnie: podano (w miarę dostępności informacji) wszystkie liczebniki proste (z wyjątkiem rzadko używanych form „naukowych” wyrażających bardzo duże liczby), wszystkie formy tworzone nieregularnie, a także przykłady regularnie tworzonych liczebników złożonych. Dodano niekiedy uwagi na temat osobliwości jednostek miar i liczebników nietypowych (typu pol. tuzin), zob. zestawienie na końcu.

Omówione przykłady zostały ułożone w pierwszym rzędzie według występującej w danym języku bazy czyli podstawowej jednostki, na której opiera się tworzenie liczebników złożonych. W dziś używanych językach najczęstszą bazą jest 10, i jej wpływ widoczny jest nawet tam, gdzie występuje inna jednostka podstawowa, np. przy nazywaniu większych liczb. Z tego też względu poniżej jako niedziesiętne sklasyfikowane zostały systemy, w których występują choćby ślady innych baz w normalnym sposobie liczenia.

Zwykle prostymi liczebnikami w danym systemie są:

Uwaga: w zapisie potęgowym wykładnik oznacza, najprościej mówiąc, liczbę zer następujących po jedynce. Zauważmy przy tym, że np. 500 to 5 * 102 (a nie 502!).

Dowolny inny liczebnik jest (teoretycznie) złożony. W ogólności liczebniki złożone tworzone bywają poprzez dodawanie (na przykład w języku polskim 21: dwadzieścia jeden = dwadzieścia + jeden) oraz poprzez mnożenie. W tym ostatnim przypadku bieżąca potęga bazy jest nazywana mnożnikiem, a krotność bazy – mnożną. Zamiast dodawania występuje czasem odejmowanie (np. w systemie łacińskim), a zamiast mnożenia rzadko występuje dzielenie (wówczas np. 50 może nosić nazwę o postaci „pół sto”).

Ogólnie istnieje sześć rodzajów liczebników (głównych), z których trzy pierwsze określamy jako proste, a trzy pozostałe jako złożone:

  1. liczebniki proste pierwszego rodzaju – jedności, np. pol. jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć, siedem, osiem, dziewięć,
  2. liczebniki proste drugiego rodzaju – baza i jej krotności, np. dziesięć, sto, tysiąc,
  3. inne liczebniki proste (zob. niżej),
  4. liczebniki addytywne, stanowiące sumę liczebników prostych, np. sto pięć, tysiąc osiem, tysiąc sto trzy,
  5. liczebniki multiplikatywne, złożone z mnożnej i mnożnika, np. pięćdziesiąt, cztery tysiące,
  6. liczebniki mieszane, addytywno-multiplikatywne, np. pięćdziesiąt jeden, dwieście pięć.

Często w liczebnikach addytywnych składnik większy poprzedza mniejszy, a multiplikatywnych mnożna poprzedza mnożnik. W wielu systemach kolejność ta jest jednak odwrotna, a nawet zależy od liczebnika. Pomiędzy elementami liczebnika złożonego może ponadto wystąpić łącznik (najczęściej spójnik), lub też połączenie może być bezpośrednie. Przykładów dostarcza choćby język polski. I tak, w liczebniku addytywnym sto pięć nie ma łącznika, a składniki występują w kolejności malejącej. Jednak w liczebniku piętnaście składnik mniejszy (5) poprzedza większy (10, o postaci -ście), a ponadto występuje łącznik (na, pierwotnie przyimek). Znacznie wyraźniej tego rodzaju budowę widać w niemieckim einundzwanzig ‘21’ (ein- ‘1’, -und- spójnik, -zwanzig ‘20’).

Zauważmy, że polska forma pięćdziesiąt powstaje w wyniku przemnożenia mnożnika 10, występującego tu w postaci -dziesiąt, przez mnożną 5 o postaci pięć. Przykład ten pokazuje też, że w języku polskim, podobnie jak w większości języków naturalnych, przy tworzeniu liczebników złożonych dochodzi do rozmaitych zmian tworzących je członów (dlatego 50 to nie *pięć dziesięć, ale pięćdziesiąt). Czasami zmiany te są tak duże, że do ustalenia budowy danej formy konieczna jest znajomość etymologii, np. -ście w formie piętnaście wcale nie przypomina dziesięć, i dopiero gramatyka historyczna poucza, że -ście pochodzi od formy dziesięcie. Dopóki udaje się wyróżnić mnożną i mnożnik bądź składniki sumy, liczebniki takie można traktować jako złożone. Jednak gdy budowa liczebnika jest całkowicie zatarta lub wręcz w ogóle nie pochodzi od nazw jedności czy krotności, wówczas dany liczebnik zaliczymy do prostych (trzeciego rodzaju). Takim prostym liczebnikiem jest na przykład włoskie venti ‘20’ (niedające się rozłożyć na ‘2’ i ‘10’), czy rosyjskie sórok ‘40’.

Z uwagi na możliwość istnienia liczebników prostych trzeciego rodzaju, ustalenie bazy powinno być dokonywane na podstawie analizy budowy liczebników złożonych, a nie listy liczebników prostych. Sama obecność prostego liczebnika (zamiast oczekiwanego złożonego) nie może stanowić podstawy, aby mówić, że liczebnik ten stanowi bazę w danym systemie. Na przykład jeżeli w danym języku istnieje proste słowo oznaczające ‘12’, nie jest to jeszcze żadnym dowodem istnienia systemu dwunastkowego. Jednak jeśli ‘13’ wyrażane jest (dosłownie) jako „tuzin jeden”, ‘23’ jako „tuzin jedenaście” (kryterium sumy), a ‘24’ jako „dwa tuziny” (kryterium iloczynu), wówczas uznamy, że bazą systemu jest tu rzeczywiście 12. Kryterium iloczynu jest przy tym ważniejsze i bardziej jednoznaczne, jednak są języki, gdzie przejawem istnienia określonej bazy są tylko liczebniki addytywne.

W szczególności, inny sposób tworzenia w języku angielskim liczebników 11 i 12 niż 13–19 nie stanowi jeszcze dowodu śladów istnienia systemu dwunastkowego. O takich śladach moglibyśmy mówić tylko wówczas, gdyby 13 było wyrażane jako 12 + 1, albo też gdyby 24 było wyrażane jako 2 * 12. Podobnie rosyjskie sórok ‘40’ nie wykazuje żadnych podobieństw do ‘4’ ani do ‘10’, a mimo to nie można mówić nawet o śladach systemu czterdziestkowego w języku rosyjskim. Co prawda ‘41’ wyrażane jest jako 40 + 1, ale tak samo jest przecież w systemie dziesiętnym. Ważniejsze jest więc, że liczba ‘79’ nie jest tu wyrażana jako 40 + 39 (ale jako 7 * 10 + 9), ani też ‘80’ nie jest wyrażana jako 2 * 40 (ale jako 8 * 10).

Nie wszystkie kolejne potęgi (krotności) bazy mają swoje własne nazwy, np. w języku polskim takie nazwy mają 100 i 1000, ale już nie 10 000, które jest wyrażane przy pomocy mnożenia dwóch różnych potęg bazy, tj. jako 10 * 1000, a więc przy pomocy liczebnika multiplikatywnego. Dlatego dogodnie jest łączyć cyfry po trzy i pisać 10 000 – dziesięć tysięcy.

Zagadnienie to można też nazwać problemem maksymalnej mnożnej. W systemie liczenia występującym w języku polskim największa mnożna ma trzy cyfry, dlatego po liczbie 999 999 – dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć następuje prosta liczba milion.

Nie we wszystkich językach maksymalna mnożna jest taka, jak w polskim, np. w języku mandaryńskim jest ona czterocyfrowa (np. 10 000 wyrażane jest prostym liczebnikiem, który można oddać po polsku wyrazem „miriada”, za to 100 000 wyrażane jest jako 10 * 10 000: „dziesięć miriad”, a nie „sto tysięcy”). Można powiedzieć także, że w języku polskim pomocniczą bazą systemu jest tysiąc (jedynka i trzy zera), natomiast w mandaryńskim – dziesięć tysięcy (jedynka i cztery zera). Istnieją też języki, w których nie stosuje się w ogóle mnożenia krotności bazy.

Podstawą analizy rozpatrywanych poniżej liczebników jest zasadniczo zapis ortograficzny (niekiedy uwzględniono też wymowę). W przypadku języków używających innych systemów pisma niż alfabet łaciński zastosowano transliterację. Przykłady liczebników złożonych najczęściej pochodzą z podanej literatury.

Wykaz omówionych języków:

angielski bułgarski esperanto kaszubski niemiecki rosyjski słoweński  
baskijski chorwacki fula macedoński pendżabski sanskryt tybetański  
bengalski czeski górnołużycki mandaryński polski serbski ukraiński  
białoruski dolnołużycki hindi mongolski   słowacki    

Systemy na bazie 5

Liczba 5 jest bazą naturalną, wywodzącą się ze sposobu liczenia na palcach jednej ręki. Jest to dziś baza niezbyt rozpowszechniona, ponadto najczęściej jest połączona z innymi bazami – 10 lub 20. Liczebnikami prostymi są tu 1, 2, 3, 4, 5, ale już potęgi bazy, tzn. 52 (25), 53 (125) itd. nie bywają proste. Zaliczenie danego systemu do tej grupy opiera się więc tylko na kryterium dodawania: liczebnik 6 oddawany jest jako pięć jeden, 7 jako pięć dwa, itd.

5/10/20

Baza pomocnicza 1000
Fula

Język fula (fulani, fulbe, pular, fulfulde) używany jest w wielu krajach zachodniej Afryki, od Senegalu po Kamerun. Przynależy do fyli niger-kongo. Litery ɓ, ɗ, ƴ używane są w alfabecie fula dla oddania spółgłosek glottalizowanych, apostrof oznacza zwarcie krtaniowe mające znaczenie fonologiczne. Nie istnieje jedna norma literacka fula, w użyciu jest szereg dialektów, które są dość różnorodne pod względem liczebników.

W morfologii fula obserwujemy liczne zmiany głoskowe, m.in. zmianie ulega często początkowa spółgłoska. Dlatego np. formą pochodną od sappo (10) jest cappande ‘dziesiątka’; liczbą mnogą tego wyrazu jest cappanɗe ‘dziesiątki’.

W tabeli przedstawiono głównie formy używane w dialektach wschodnich (zwłaszcza we wschodnionigeryjskim), w których brak śladów bazy 20. Ponadto podano (po przecinku) niektóre formy dialektalne.

1 go’o 6 joweego    
2 ɗiɗi 7 joweeɗiɗi 100 teemerre
3 tati 8 joweetati    
4 nayi 9 joweenayi 1000 ujunerre, ujunere
5 jowi 10 sappo    

Język fula posiada klasy imienne (w liczbie zależnej od dialektu, maksymalnie rekonstruuje się 30 klas). Liczebniki (na ogół 1–9, zależnie od dialektu) przybierają formę zgodną z klasą liczonego rzeczownika. Ponieważ większość klas odnosi się do rzeczowników w liczbie pojedynczej, a tylko kilka do liczby mnogiej, liczebnik ‘1’ ma więcej form niż liczebniki wyższe. Niektóre formy przedstawiają się następująco:

Pierwsza forma liczebników ‘2’ – ‘9’ odnosi się do ludzi i rzeczowników zgrubiałych, druga do nieludzi, trzecia do rzeczowników zdrobniałych.

Liczebniki używane jako mnożniki (krotności baz) mają formy liczby mnogiej, używane z mnożnymi 2, 3 itd. Formy te mogą się różnić w poszczególnych dialektach, na pierwszym miejscu podano formy z dialektów wschodnich:

Niektóre odrębności innych dialektów:

Wiele dialektów posiada specjalne formy dla liczebników oznaczających dwudziestki (ślady bazy 20), gł. dialekt masyński (Macina). Można tu jednak zastosować wyłącznie kryterium dodawania, gdyż brak form multiplikatywnych. Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Systemy na bazie 10

Liczba 10 jest bazą naturalną, wywodzącą się ze sposobu liczenia na palcach obu rąk. Jest to zarazem baza najbardziej rozpowszechniona.

Bez bazy pomocniczej

Liczebnikami prostymi są w tym systemie 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 102, 103, 104, 105, 106, i kolejne potęgi bazy. Nie istnieją więc tu formy multiplikatywne o postaci „dziesięć tysięcy”, a jedynie proste liczebniki typu „miriada”. Potęgi bazy nie bywają więc w takich systemem mnożnymi.

Tybetański

Uwaga: w transliteracji z pisma tybetańskiego spółgłoski nagłosowe oddzielono znakiem łącznika, jeśli do ich zapisu używane są odrębne litery. Taki zapis ułatwia znalezienie wyrazu w słowniku oraz umożliwia odróżnienie nagłosowych g-j od gj, które są rozróżniane w piśmie tybetańskim, ale zwykle nie w transliteracjach (np. w gja ‘8, krótka forma’ obie spółgłoski tworzą ligaturę).

0 klad kor    
1 g-tšig 31 sum tšu so g-tšig, sum b-tšu so g-tšig
2 g-ñis 41 b-ži b-tšu že g-tšig
3 g-sum 51 lŋa b-tšu ŋa g-tšig
4 b-ži 60 drug tšu, drug tšu tham pa
5 lŋa 61 drug tšu re g-tšig
6 drug 70 b-dun tšu, b-dun tšu tham pa
7 b-dun 71 b-dun tšu don g-tšig
8 b-rgjad 80 b-rgjad tšu, b-rgjad tšu tham pa
9 d-gu 81 b-rgjad tšu gja g-tšig
10 b-tšu 91 d-gu b-tšu go g-tšig
15 b-tšo lŋa 100 b-rgja
18 b-tšo b-rgjad 200 ñis b-rgja, ñi b-rgja
20 ñi šu, ñi šu tham pa, ñer 300 sum b-rgja
21 ñi šu rtsa g-tšig, ñer g-tšig 1000 stoŋ, stoŋ g-tšig, stoŋ phrag, tšhig stoŋ, stoŋ phrag g-tšig
30 sum tšu, sum b-tšu, sum tšu tham pa, sum b-tšu tham pa    

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System tybetański jest dość skomplikowany i ma sporo form obocznych. Nawet liczba 1, g-tšig, ma oboczną nazwę tšhig używaną jako mnożna na pierwszym miejscu w liczebnikach multiplikatywnych, zob. dalej. Nazwy liczb 11–19 tworzone są niemal regularnie, przez zwykłe dodawanie, przy czym w nazwach 15 i 18 zachodzi zmiana samogłoski u : o w nazwie 10.

W nazwach dziesiątek 20, 30, … 90 dochodzi do różnorakich zmian i uproszczeń: mnożne 2, 3 występują bez g-, zamiast b-tšu w liczebnikach 30 (obocznie), 60, 70, 80 występuje tšu, a w liczebniku 20 – šu. Liczba 20 ma obocznie nazwę specjalną ñer, używaną zwłaszcza w liczebnikach 21–29. Gdy liczba jest pełną dziesiątką bez jedności, występują oboczne formy dłuższe z dodanym tham pa, np. 20 – ñi šu lub ñi šu tham pa lub ñer, 40 – b-ži b-tšu lub b-ži b-tšu tham pa.

Liczebniki mieszane złożonych z dziesiątek (20 i powyżej) i jedności (np. 52) tworzone są w oryginalny sposób i składają się z 4 składników:

Obocznie występują krótsze formy złożone tylko z dwóch ostatnich elementów, np. 21 – ñi šu rtsa g-tšig lub rtsa g-tšig lub ñer g-tšig, 41 – b-ži b-tšu že g-tšig lub že g-tšig. Krótkimi nazwami mnożnych 3–9 są odpowiednio so, že, ŋa, re, don, gja, go. Zamiast krótkich nazw mnożnych używa się także łącznika rtsa.

Nazwy setek tworzone są regularnie z wyjątkiem 200 i 300, w których występuje redukcja przedrostkowego g- mnożnej. Analogicznie tworzone są nazwy tysięcy (np. 2000 – ñis stoŋ, ñi stoŋ), dziesiątek tysięcy itd. W nazwie liczby 100, podobnie jak w nazwach pełnych dziesiątek, obocznie używa się tham pa, a więc 100 – b-rgja lub b-rgja tham pa. Zamiast wyższych liczebników używa się także form zbiorowych z partykułą phrag, np. 1000 – stoŋ, stoŋ phrag.

W nazwach wyższych krotności: 1000, 10 000 itd. występuje fakultatywnie postponowana mnożna 1 – g-tšig. Możliwe jest także użycie mnożnej tšhig, która wówczas poprzedza mnożnik. A zatem 1000 można wyrazić jako stoŋ, stoŋ phrag, tšhig stoŋ, stoŋ phrag g-tšig.

W liczebnikach złożonych niższe składniki łączone są przy pomocy rtsa, jeśli są to tylko jedności, tak samo łączy się setki i dziesiątki z tysiącami. Jeśli natomiast występują także jednostki, do łączenia dziesiątek z setkami używa się daŋ (daŋ po znaczy ‘pierwszy’). Bez łącznika znaczenie jest całkiem inne, por. 1000 – stoŋ g-tšig, 1001 – stoŋ rtsa g-tšig. Pominięcie łączników jest jednak możliwe, np. dla wyrażenia 397 zamiast sum b-rgja daŋ d-gu b-tšu rtsa b-dun używa się także sum b-rgja go b-dun.

Baza pomocnicza 100 i 10

Liczebnikami prostymi są w tym systemie 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 102, 103, a następnie 105, 107, 109 itd. Potęgi pośrednie wyrażane są przy pomocy mnożenia, np. 104 to „dziesięć tysięcy”, czyli 10 * 103.

Języki indyjskie: sanskryt, hindi, belgalski, pendżabski

W językach nowoindyjskich liczebniki 11-99 są tak mocno przekształcone, że należy uważać je za proste. Przecinkami oddzielono formy oboczne. Znaku długości nad e, o nie stosuje się.

  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
0 śūnyam, śunyam śūnya, sifar śūn’ya [ʃunːo] sifar  
1 ekam ek ek [æk] ikk, ik  
2 dve do dui, du’ [d̪uj] do  
3 trīṇi tīn tin [t̪in] tinn  
4 catvāri cār cār [t͡ʃaɹ] cār  
5 pañca pām̐c pām̐c [pãt͡ʃ] pam̐j  
6 ṣaṭ chaḥ, chah chaẏ, cha’ [t͡ʃʰɔe] che  
7 sapta sāt sāt [ʃat̪] satt  
8 aṣṭa, aṣṭau āṭh āṭ [aʈ] aṭṭh  
9 nava nau naẏ, na’ [nɔe] nauṁ  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
10 daśa das daś [d̪ɔʃ] das  
11 ekādaśa gyārah egāro [æɡaro] yārāṁ, giārāṁ  
12 dvādaśa bārah bāro [baro] bārāṁ  
13 trayodaśa terah tero [tero] terāṁ  
14 caturdaśa caudah codda, caudda [t͡ʃod̪ːo] caudāṁ  
15 pañcadaśa pandrah panero [pɔnero] pam̐drāṁ  
16 ṣoḍaśa solah ṣolo [ʃolo] soḷāṁ  
17 saptadaśa satrah satero [ʃɔtero] satārāṁ  
18 aṣṭādaśa aṭhārah āṭhāro [aʈʰaro] aṭhārāṁ  
19 navadaśa, ekonaviṁśatiḥ,
ekānnaviṁśatiḥ, ūnaviṁśati
unnīs ūniś [uniʃ] unnīṁ  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
20 viṁśatiḥ bīs kuṛi, biś [biʃ] vīh  
21 ekaviṁśatiḥ ikkīs ekuś   ikkī  
22 dvāviṁśatiḥ bāīs bāiś   bāī  
23 trayoviṁśatiḥ teīs teiś   teī  
24 caturviṁśatiḥ caubīs cabbiś   cauvī, cavhī  
25 pañcaviṁśatiḥ paccīs pam̐ciś   pam̐jī  
26 ṣaḍviṁśatiḥ chabbīs chābbiś   chabbī  
27 saptaviṁśatiḥ, trinava sattāīs sātāś   satāī  
28 aṣṭāviṁśatiḥ aṭṭhāīs āṭhāś, āṭāś   aṭhāī  
29 navaviṁśatiḥ, ūnatriṁśat untīs ūnatriś   unattī  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
30 triṁśat tīs triś, tiriś   tīh  
31 ekatriṁśat iktīs ektriś   ikattī  
32 dvātriṁśat battīs batriś   battī  
33 trayastriṁśat taim̐tīs tetriś   tetī  
34 catustriṁśat caũtīs cautriś   cautī  
35 pañcatriṁśat paim̐tīs pam̐ẏtriś   paim̐tī  
36 ṣaṭtriṁśat chattīs chatriś   chattī  
37 saptatriṁśat saim̐tīs sām̐itriś   saim̐tī  
38 aṣṭātriṁśat aṛtīs āṭtriś   aṭhattī  
39 navatriṁśat, ūnacatvāriṁśat untālīs ūnacalliś   untālī  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
40 catvāriṁśat cālīs calliś   cālī  
41 ekacatvāriṁśat iktālīs ekcalliś   iktālī  
42 dvācatvāriṁśat, dvicatvāriṁśat bayālīs biẏālliś   batālī  
43 trayaścatvāriṁśat, tricatvāriṁśat taim̐tālīs tetālliś   tartālī  
44 catuścatvāriṁśat cavālīs cuẏālliś   cautālī, catālī  
45 pañcacatvāriṁśat paim̐tālīs pam̐ẏtālliś   pam̐jālī  
46 ṣaṭcatvāriṁśat chiyālīs checalliś   chatālī, chiālī  
47 saptacatvāriṁśat saim̐tālīs sātcalliś   sam̐tālī, saim̐tālī  
48 aṣṭācatvāriṁśat, aṣṭacatvāriṁśat aṛtālīs āṭcalliś   aṭhtālī  
49 navacatvāriṁśat, ūnapañcāśat uncās ūnapañcāś   unam̐jā  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
50 pañcāśat pacās pañcāś   pam̐jāh  
51 ekapañcāśat ikyāvan ekānna   ikvam̐jā  
52 dvāpañcāśat, dvipañcāśat bāvan bāhānna   bavam̐jā  
53 trayaḥpañcāśat, tripañcāśat tirpan tippānna   tarvam̐jā  
54 catuḥpañcāśat cauvan cuẏānna   curvam̐jā, curam̐jā  
55 pañcapañcāśat pacpan pañcānna   pacvam̐jā  
56 ṣaṭpañcāśat chappan chāppānna   chapam̐jā  
57 saptapañcāśat sattāvan sātānna   satvam̐jā  
58 aṣṭāpañcāśat, aṣṭapañcāśat aṭhāvan, aṭṭhāvan āṭānna   aṭhvam̐jā  
59 navapañcāśat, ūnaṣaṣṭiḥ unsaṭh ūnaṣāṭ   unāhaṭh  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
60 ṣaṣṭiḥ sāṭh ṣāṭ   saṭṭh  
61 ekaṣaṣṭiḥ iksaṭh ekṣaṭṭi   ikāhaṭh  
62 dvāṣaṣṭiḥ, dviṣaṣṭiḥ bāsaṭh bāṣaṭṭi   bāhaṭh  
63 trayaḥṣaṣṭiḥ, triṣaṣṭiḥ tirsaṭh teṣaṭṭi   trehaṭh  
64 catuḥṣaṣṭiḥ causaṭh cauṣaṭṭi   cauhaṭh  
65 pañcaṣaṣṭiḥ paim̐saṭh pam̐ẏṣaṭṭi   paim̐haṭh  
66 ṣaṭṣaṣṭiḥ chiyāsaṭh cheṣaṭṭi   chiāhaṭh  
67 saptaṣaṣṭiḥ saṛsaṭh sātṣaṭṭi   satāhaṭh  
68 aṣṭāṣaṣṭiḥ, aṣṭaṣaṣṭiḥ aṛsaṭh āṭṣaṭṭi   aṭhāhaṭh  
69 navaṣaṣṭiḥ, ūnasaptatiḥ unhattar ūnasattar   unattar  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
70 saptatiḥ sattar sattar   sattar  
71 ekasaptatiḥ ik-hattar akāttar   ikattar, ik-hattar  
72 dvāsaptatiḥ, dvisaptatiḥ bahattar bahāttar   bahattar  
73 trayaḥsaptatiḥ, trisaptatiḥ tihattar tiẏāttar   tihattar  
74 catuḥsaptatiḥ cauhattar cuẏāttar   cuhattar  
75 pañcasaptatiḥ pac-hattar pam̐cāttar   pam̐jattar, pam̐j-hattar  
76 ṣaṭsaptatiḥ chihattar chiẏāttar   chiattar, chihattar  
77 saptasaptatiḥ sat-hattar sātāttar   satattar, sat-hattar  
78 aṣṭāsaptatiḥ, aṣṭasaptatiḥ aṭhhattar āṭāttar   aṭhattar, aṭhhattar  
79 navasaptatiḥ, ūnāśītiḥ unnāsī ūnaāśi   unāsī  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
80 aśītiḥ assī āśi   assī  
81 ekāśītiḥ ikyāsī ekāśi   ikāsī  
82 dvyaśītiḥ bayāsī birāśi   biāsī  
83 tryaśītiḥ tirāsī tirāśi   tirāsī  
84 caturaśītiḥ caurāsī curāśi   curāsī  
85 pañcāśītiḥ pacāsī pam̐cāśi   pacāsī  
86 ṣaḍaśītiḥ chiyāsī chiẏāśi   chiāsī  
87 saptāśītiḥ satāsī sātāśi   satāsī  
88 aṣṭāśītiḥ aṭhāsī, aṭṭhāsī aṣṭaāśi   aṭhāsī  
89 navāśītiḥ, ūnanavatiḥ navāsī ūnanabbai   unānvem̐  
  sanskryt hindi bengalski pendżabski  
90 navatiḥ nabbe nabbai   nabbem̐, navvem̐  
91 ekanavatiḥ ikyānve ekānabbai   ikānvem̐  
92 dvānavatiḥ, dvinavatiḥ bānve birānabbai   bānvem̐  
93 trayonavatiḥ, trinavatiḥ tirānve tirānabbai   tirānvem̐  
94 caturnavatiḥ caurānve curānabbai   curānvem̐  
95 pañcanavatiḥ pacānve pam̐cānabbai   pacānvem̐  
96 ṣaṇṇavatiḥ chiyānve chiẏānabbai   chiānvem̐  
97 saptanavatiḥ sattānve sātānabbai   satānvem̐  
98 aṣṭānavatiḥ, aṣṭanavatiḥ aṭhānve, aṭṭhānve āṭānabbai   aṭhānvem̐  
99 navanavatiḥ, ekonaśatam,
ūnaśatam, ekānnaśatam
ninyānve nirānabbai   naṛinvem̐  
Przykłady liczebników złożonych
  sanskryt hindi bengalski   pendżabski  
100 śatam ek sau ek śata, ek śa’   sau  
101 ekādhikaśatam,
ekottaraśatam
ek sau ek ek śa’ ek   sau ik  
106 ṣaḍadhikaśatam,
ṣaḍuttaraśatam
ek sau chah ek śa’ cha’   sau che  
200 dviśatam, dve śate do sau du’ śa’   do sau  
300 triśatam, trīṇi śatāni tīn sau tin śa’   tinn sau  
356 ṣaṭpañcāśadadhikatriśatam,
ṣaṭpañcāśaduttaratriśatam
tīn sau chappan tin śa’ chāppānna   tinn sau chapam̐jā  
400 catuḥśatam cār sau cār śa’   cār sau  
500 pañcaśatam pām̐c sau pām̐c śa’   pam̐j sau  
600 ṣaṭśatam chah sau cha’ śa’   che sau  
617 saptadaśādhikaṣaṭśatam,
saptadaśottaraṣaṭśatam
chah sau satrah cha’ śa’ satero   che sau satārāṁ  
700 saptaśatam sāt sau sāt śa’   satt sau  
800 aṣṭaśatam āṭh sau āṭ śa’   aṭṭh sau  
900 navaśatam nau sau na’ śa’   nauṁ sau  
1000 sahasram, daśaśatam ek sahasra, ek hazār ek hājār   hazār  
2000 dvisahasram do sahasra, do hazār do hājār   do hazār  
3000 trisahasram tīn sahasra, tīn hazār tin hājār   tinn hazār  
4000 catuḥsahasram cār sahasra, cār hazār cār hājār   cār hazār  
10 000 ayutam, daśasahasram, daśa sahasrāṇi das hazār daś hājār   das hazār  
1 00 000 lakṣa-, lakṣā, niyuta-, prayutam ek lākh lakṣa, lākh   lakkh (105, sto tysięcy)
10 00 000 prayutam, niyuta-, daśalakṣa-, daśa lakṣāḥ das lākh, adant daś lakṣa   das lakkh (106, milion)
1 00 00 000 koṭiḥ, kroḍa-, arbudam ek karoṛ koṭi   karoṛ (107, dziesięć milionów)
10 00 00 000 vyarbudam, arbudam,
nyarbudam, daśakoṭiḥ
das karoṛ daś koṭi   das karoṛ (108, sto milionów)
1 00 00 00 000 padma-, abjam, sarojam, ayutam,
mahārbudam, nikharva-, badva-, samudra-,
vr̥ndam, nahut, śatakoṭiḥ
arab     arab (109, miliard)
10 00 00 00 000 kharva-, madhyam, badva-,
samudra-, arbudam
das arab     das arab (1010, dziesięć miliardów)
1 00 00 00 00 000 nikharva-, kharva-, niyuta-, ninnahut,
akṣitam, anta-, madhyam,
vr̥ndam, salila-, nyarbudam
kharab     kharab (1011, sto miliardów)
10 00 00 00 00 000 mahāpadma-, mahābjam, mahāsarojam,
antyam, nikharva-, parārdham,
śaṅkha-, kharva-
das kharab     das kharab (1012, bilion)
1 00 00 00 00 00 000 śaṅkha-, śaṅkuḥ, kaṅkaram, mahākharva- nīl       (1013, dziesięć bilionów)
10 00 00 00 00 00 000 samudra-, jaladhiḥ, pārāvāra-,
śaṅkha-, padma-
das nīl       (1014, sto bilionów)
1 00 00 00 00 00 00 000 madhyam, antyam, padma-, mahāpadma- padm       (1015, biliard)
10 00 00 00 00 00 00 000 antyam, madhyam, kṣoṇiḥ das padm       (1016, dziesięć biliardów)
1 00 00 00 00 00 00 00 000 parārdham, vr̥ndam, mahākṣoṇiḥ śaṅkh       (1017, sto biliardów)

Formy rodzajowe istnieją w sanskrycie:

Ponadto w sanskrycie:

Wyższe liczebniki w sanskrycie nie miały ustalonej konkretnej wartości, np. nikharvam mogło oznaczać 109, 1011 lub 1012. W tabeli na pierwszym miejscu podano liczebnik według al-Biruniego. Zapis z łącznikiem na końcu, np. kharva-, oznacza możliwość wystąpienia w rodzaju męskim (kharvaḥ) lub nijakim (kharvam). Terminy zakończone na -am są rodzaju nijakiego; śaṅku-, jaladhi- są rodzaju męskiego, kṣoṇi- żeńskiego. Przy wyliczaniu („jeden, dwa, trzy, …”) używano form nijakich, a jeśli takie nie istniały, męskich, lub, w ostatniej kolejności, żeńskich.

Baza pomocnicza 1000

Liczebnikami prostymi są w tym systemie 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 102, 103, a następnie 106, 109, 1012 itd. Potęgi pośrednie wyrażane są przy pomocy mnożenia, np. 104 to „dziesięć tysięcy”, czyli 10 * 103.

Esperanto
0 nul    
1 unu 7 sep
2 du 8 ok
3 tri 9 naŭ
4 kvar 10 dek
5 kvin 100 cent
6 ses 1000 mil

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System esperancki jest niemal zupełnie regularnym systemem dziesiętnym z pomocniczą bazą 1000. Osobliwość stanowi pisownia liczebników multiplikatywnych: łączna w przypadku mnożnika 10 lub 100 oraz rozdzielna w przypadku 1000. Lista liczebników kończy się na mil (1000), wszystkie wyższe są już rzeczownikami i dlatego w razie potrzeby przybierają końcówkę liczby mnogiej -j.

Mongolski (chałchaski)
0 teg    
1 neg, negen 10 arav, arvan
2 xojor 20 xor′, xorin
3 gurav, gurvan 30 guč, gučin
4 döröv, dörvön 40 döč, döčin
5 tav, tavan 50 tav′, tavin
6 ʒurgaa, ʒurgaan 60 ǯar, ǯaran
7 doloo, doloon 70 dal, dalan
8 najm, najman 80 naja, najan
9 jes, jesön 90 jer, jeren
    100 ʒuu, ʒuun
    1000 mjanga, mjangan

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Dłuższe formy liczebników (z końcówką -n) występują przed liczonym rzeczownikiem, jak również jeśli spełniają rolę mnożnej w liczebnikach złożonych. Nazwy dziesiątek tworzone są w sposób nieregularny i wymagają opanowania, choć związek etymologiczny z nazwą odpowiednich jedności jest widoczny. Wszystkie liczebniki złożone z dziesiątek i jedności (11–19, 21–29 itd.) tworzone są regularnie, w taki sam sposób, nazwy setek również są w pełni regularne. W nazwach krotności bazy (100, 1000) nie używa się mnożnej (1). Liczebniki bum, ǯivaa, dünčüür, terbum są pochodzenia tybetańskiego. Obecnie używa się ich rzadko.

Angielski
0 zero, nil, nul, nought        
1 one 11 eleven    
2 two 12 twelve 20 twenty
3 three 13 thirteen 30 thirty
4 four 14 fourteen 40 forty
5 five 15 fifteen 50 fifty
6 six 16 sixteen 60 sixty
7 seven 17 seventeen 70 seventy
8 eight 18 eighteen 80 eighty
9 nine 19 nineteen 90 ninety
10 ten     100 one hundred
        1000 one thousand

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Niemiecki
0 null        
1 eins 11 elf    
2 zwei, zwo 12 zwölf 20 zwanzig
3 drei 13 dreizehn 30 dreißig
4 vier 14 vierzehn 40 vierzig
5 fünf 15 fünfzehn 50 fünfzig
6 sechs 16 sechzehn 60 sechzig
7 sieben 17 siebzehn 70 siebzig
8 acht 18 achtzehn 80 achtzig
9 neun 19 neunzehn 90 neunzig
10 zehn     100 hundert
        1000 tausend

Formy rodzajowe ma liczebnik ‘1’ używany z liczonym przedmiotem: m n ein, ż eine.

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Zamiast zwei ‘2’ używa się także zwo. Liczebniki 11 i 12 mają postać szczególną. Nie jest to jednak śladem systemu dwunastkowego, jak błędnie podają niektóre źródła, gdyż ani 13 nie jest wyrażane jako „dwanaście jeden”, ani 24 nie jest wyrażane jako „dwa dwanaście”. Liczebniki addytywne 13–19 tworzone są bez łącznika -und-, a więc inaczej niż inne liczebniki mieszane (21–29 itd.). Zawierają nazwę jedności i element -zehn; np. fünfzehn ‘15’ to dosłownie „pięć dziesięć”. 16 i 17 mają przy tym formy skrócone: sech-, sieb-.

Liczebniki multiplikatywne stanowiące nazwy dziesiątek zawierają element -zig dodany do nazwy jedności. Nieregularne są 20 (zwan-), 30 (-ßig zamiast -zig), 60 (sech-), 70 (sieb-).

Liczebniki mieszane złożone z dziesiątek i jedności (21–29, 31–39 itd.) tworzone są według schematu „jedność” + und ‘i’ + „dziesiątka”, np. fünfundvierzig ‘45’ to dosłownie „pięć i czterdzieści”. Zasada ta obowiązuje także w mnożnych, np. siebenundneunzigtausend ‘97 000’.

Nazwy pełnych setek tworzone są całkowicie regularnie. Liczebniki mieszane złożone z setek, dziesiątek i jedności tworzone są według nieco nienaturalnego schematu „setka” + „jedność” + und ‘i’ + „dziesiątka”.

Zamiast hundert ‘100’ najczęściej mówi się einhundert ‘jedna setka’. Podobnie zamiast tausend ‘1000’ mówi się eintausend ‘jeden tysiąc’. Nazwy liczb 106, 109 itd. są typowymi rzeczownikami, jest to widoczne także w ich pisowni.

Polski
0 zero            
1 jeden 11 jedenaście     100 sto
2 dwa 12 dwanaście 20 dwadzieścia 200 dwieście
3 trzy 13 trzynaście 30 trzydzieści 300 trzysta
4 cztery 14 czternaście 40 czterdzieści 400 czterysta
5 pięć 15 piętnaście 50 pięćdziesiąt 500 pięćset
6 sześć 16 szesnaście 60 sześćdziesiąt 600 sześćset
7 siedem 17 siedemnaście 70 siedemdziesiąt 700 siedemset
8 osiem 18 osiemnaście 80 osiemdziesiąt 800 osiemset
9 dziewięć 19 dziewiętnaście 90 dziewięćdziesiąt 900 dziewięćset
10 dziesięć         1000 tysiąc

Formy rodzajowe mają:

Dla osób rodzaju męskiego używa się specjalnych form liczebników 2–4: dwaj, trzej, czterej. Poza tym do liczenia od 2 do 999 osób rodzaju męskiego używa się formy równej dopełniaczowi: dwóch, trzech, czterech, pięciu, sześciu, siedmiu, … Istnieją liczebniki zbiorowe, używane obowiązkowo z niektórymi rzeczownikami rodzaju nijakiego (podrodzaj n1) oraz z rzeczownikami bez liczby pojedynczej (o ile łączą się bezpośrednio z liczebnikiem – podrodzaje p1 i p2): dwoje, troje, czworo, pięcioro, sześcioro, siedmioro, ośmioro, dziewięcioro, dziesięcioro itd.

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Liczebniki 11–19 tworzone są inaczej niż 21–29 itd. i zawierają element -naście < na dziesięcie ‘ponad dziesięć’. Przy zetknięciu z tym elementem w niektórych z nich (11, 14, 15, 16 i 19) zachodzą zmiany fonetyczne – zanik -n w jedenaście, zanik -y w czternaście, stwardnienie końcowych spółgłosek w 15, 16 i 19 (ć, ś : t, s), a w 16 dodatkowe uproszczenie (zanik ). W wymowie zachodzą dalsze zmiany: zgodnie z normą, w wyrazach 15 i 19 wymawia się e zamiast ę.

Przy tworzeniu nazw dziesiątek i setek należy zwrócić uwagę na czworaką postać mnożnika (10, 100).

W nazwach tysięcy, milionów, miliardów itd. występują trzy postacie (zob. przykłady):

Inaczej mówiąc, postać tysiące, miliony, miliardy występuje wówczas, gdy ostatnią cyfrą mnożnej jest 2, 3 lub 4, ale nie wtedy, gdy dwie ostatnie cyfry mnożnej to 12, 13 lub 14. Poza tym występuje postać tysięcy, milionów, miliardów (zob. przykłady).

W literaturze spotkać można termin miriada; jest to słowo pochodzenia greckiego, oznaczające 10 000, częściej jednak ‘bardzo dużo’.

Kolejne wielkie liczebniki milion, bilion, trylion, kwadrylion, kwintylion, sekstylion, septylion, oktylion, nonilion, decylion tworzą logicznie ułożony szereg oparty na zmodyfikowanych liczebnikach łacińskich. Każdy kolejny wyraża liczbę, która w zapisie cyfrowym ma o 6 zer więcej niż poprzednia (np. trylion ma 3 * 6 = 18 zer). Używane są także liczebniki pośrednie: miliard (9 zer), biliard (15 zer), tryliard (21 zer). Liczebniki te różnią się od nielogicznego systemu używanego w amerykańskiej odmianie języka angielskiego.

Kaszubski
0 nul            
1 jeden 11 jednôsce     100 sto
2 dwa 12 dwanôsce 20 dwadzesce 200 dwasta
3 trzë 13 trzënôsce 30 trzëdzesce 300 trzësta
4 sztërë 14 sztërnôsce 40 sztërdzesce 400 sztërësta
5 piãc 15 piãtnôsce 50 piãcdzesąt 500 piãcset
6 szesc 16 szesnôsce 60 szescdzesąt 600 szescset
7 sétmë 17 sétmënôsce 70 sétmëdzesąt 700 sétmëset
8 òsmë 18 òsmënôsce 80 òsmëdzesąt 800 òsmëset
9 dzewiãc 19 dzewiãtnôsce 90 dzewiãcdzesąt 900 dzewiãcset
10 dzesãc         1000 tësąc

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Dolnołużycki
1 jaden 11 jadnasćo     100 sto
2 dwa 12 dwanasćo 20 dwaźasća 200 dwěsćě
3 tśi 13 tśinasćo 30 tśiźasća 300 tśista
4 styri 14 styrnasćo 40 styrźasća 400 styrista
5 pěś 15 pěśnasćo 50 pěśźaset 500 pěśstow
6 šesć 16 šesnasćo 60 šesćźaset 600 šesćstow
7 sedym 17 sedymnasćo 70 sedymźaset 700 sedymstow
8 wósym 18 wosymnasćo 80 wosymźaset 800 wosymstow
9 źewjeś 19 źewjeśnasćo 90 źewjeśźaset 900 źewjeśstow
10 źaseś         1000 tysac

Formy rodzajowe mają:

Poza tym istnieją specjalne formy męskożywotne (nie męskoosobowe jak w polskim):

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Górnołużycki
1 jedyn 11 jědnaće     100 sto
2 dwaj 12 dwanaće 20 dwaceći 200 dwě sćě
3 tři 13 třinaće 30 třiceći 300 tři sta
4 štyri 14 štyrnaće 40 štyrceći 400 štyri sta
5 pjeć 15 pjatnaće 50 połsta, pjećdźesat 500 pjeć stow
6 šěsć 16 šěsnaće 60 šěsćdźesat 600 šěsć stow
7 sydom, sedm 17 sydomnaće 70 sydomdźesat 700 sydom stow
8 wósom, wosm 18 wosomnaće 80 wosomdźesat 800 wosom stow
9 dźewjeć 19 dźewjatnaće 90 dźewjećdźesat 900 dźewjeć stow
10 dźesać         1000 tysac

Formy rodzajowe mają:

Poza tym, jak w polskim, istnieją specjalne formy męskoosobowe aż do 99:

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Czeski
0 nula            
1 jeden 11 jedenáct     100 sto
2 dva 12 dvanáct 20 dvacet 200 dvě stě
3 tři 13 třináct 30 třicet 300 tři sta
4 čtyři 14 čtrnáct 40 čtyřicet 400 čtyři sta
5 pět 15 patnáct 50 padesát 500 pět set
6 šest 16 šestnáct 60 šedesát 600 šest set
7 sedm 17 sedmnáct 70 sedmdesát 700 sedm set
8 osm 18 osmnáct 80 osmdesát 800 osm set
9 devět 19 devatenáct 90 devadesát 900 devět set
10 deset         1000 tisíc

Formy rodzajowe mają:

Formy liczebnika ‘2’ rodzaju nijakiego są takie same jak rodzaju żeńskiego (inaczej niż w języku polskim).

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System bardzo przypomina polski. W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -náct, przed którym nazwa mnożnej zmienia się: w 11 zanika końcowe -n nazwy ‘1’, w 14 zachodzą poważniejsze zmiany (čtyři : čtr-), zmienia się forma w 15 i 19 (pět : pat-, devět : devate-).

Przy tworzeniu nazw dziesiątek, setek i tysięcy (a także milionów itd.) należy zwrócić uwagę na postać mnożnika (por. tabela i uwagi nt. systemu polskiego). W 10 występuje jako deset, -cet, -desát (w 50, 60, 90 następują zmiany w mnożnej), 100 jako sto, stě, sta, set, 1000 jako tisíc, tisíce. Nazwy setek dvě stě, tři sta itd. pisane są też łącznie: dvěstě, třista, … Podobnie jak w innych językach słowiańskich w nazwach potęg dziesiątki (100, 1000 itd.) nie używa się mnożnej (1). W 200 występuje żeńska forma liczebnika 2.

Słowacki
0 nula            
1 jeden 11 jedenásť     100 sto
2 dva 12 dvanásť 20 dvadsať 200 dvesto
3 tri 13 trinásť 30 tridsať 300 tristo
4 štyri 14 štrnásť 40 štyridsať 400 štyristo
5 päť 15 pätnásť 50 päťdesiat 500 päťsto
6 šesť 16 šestnásť 60 šesťdesiat 600 šesťsto
7 sedem 17 sedemnásť 70 sedemdesiat 700 sedemsto
8 osem 18 osemnásť 80 osemdesiat 800 osemsto
9 deväť 19 devätnásť 90 deväťdesiat 900 deväťsto
10 desať         1000 tisíc

Formy rodzajowe mają:

Formy liczebnika ‘2’ rodzaju nijakiego są takie same jak rodzaju żeńskiego (inaczej niż w języku polskim). Jak w polskim, a w przeciwieństwie do czeskiego, istnieją formy m-os.: dvaja, traja, štyria; dalej używa się form równych dopełniaczowi: piati, šesti, sedmi, …

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System bardzo przypomina polski. W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -násť, przed którym nazwa mnożnej zmienia się: w 11 zanika końcowe -n nazwy ‘1’, zanika zmiękczenie w 15, 16, 19, w 14 zachodzą poważniejsze zmiany (štyri : štr-).

Przy tworzeniu nazw dziesiątek (a także milionów, miliardów itd.) należy zwrócić uwagę na postać mnożnika (por. tabela i uwagi nt. systemu polskiego). 10 występuje w 3 postaciach: jako desať, -dsať, -desiat, natomiast 100 i 1000 występują tylko w jednej formie. Podobnie jak w innych językach słowiańskich w nazwach potęg dziesiątki (100, 1000 itd.) nie używa się mnożnej (1), choć zdarza się jednosto. W 200 i 2000 występuje żeńska forma liczebnika 2.

Ukraiński
0 nul′            
1 odýn 11 odynádcjat′     100 sto
2 dva 12 dvanádcjat′ 20 dvádcjat′ 200 dvísti
3 try 13 trynádcjat′ 30 trýdcjat′ 300 trýsta
4 čotýry 14 čotyrnádcjat′ 40 sórok 400 čotýrysta
5 p″jat′ 15 p″jatnádcjat′ 50 p″jatdesját 500 p″jatsót
6 šist′ 16 šistnádcjat′ 60 šistdesját 600 šistsót
7 sim 17 simnádcjat′ 70 simdesját 700 simsót
8 vísim 18 visimnádcjat′ 80 visimdesját 800 visimsót
9 dév″jat′ 19 dév″jatnádcjat′ 90 dev″janósto 900 dev″jatsót
10 désjat′         1000 týsjača

Formy rodzajowe mają:

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System bardzo przypomina polski. W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -nádcjat′, przed którym nazwa mnożnej zmienia się: zanika końcowe zmiękczenie w 15, 16, 19 i następuje redukcja końcówki w 11 i 14.

Przy tworzeniu nazw dziesiątek, setek i tysięcy (a także milionów itd.) należy zwrócić uwagę na trojaką lub czworaką postać mnożnika (por. tabela i uwagi nt. systemu polskiego). W nazwach potęg dziesiątki (100, 1000 itd.) nie używa się mnożnej (1). W 200, 2000 występuje żeńska forma liczebnika 2.

Zwraca uwagę wyjątkowa nazwa liczby 40. Wbrew temu, co piszą niektórzy, nie jest to jednak pomocnicza baza systemu liczenia, gdyż np. nazwa 80 tworzona jest regularnie (jako 8 * 10), a nie jako 2 * 40. Nieregularne tworzenie nazw dziesiątek występuje także w innych językach świata. Nieregularna jest także nazwa liczby 90 (jest inaczej zbudowana niż 50–80).

W nazwach tysięcy, milionów itd. przestrzega się następujących zasad:

Białoruski
0 nul′            
1 adzín 11 adzináccac′     100 sto
2 dva 12 dvanáccac′ 20 dváccac′ 200 dzvésce
3 try 13 trynáccac′ 30 trýccac′ 300 trýsta
4 čatýry 14 čatyrnáccac′ 40 sórak 400 čatýrysta
5 pjac′ 15 pjatnáccac′ 50 pjac′dzesját 500 pjac′sót
6 šèsc′ 16 šasnáccac′ 60 šêsc′dzesjat 600 šèsc′sót
7 sem 17 semnáccac′ 70 sémdzesjat 700 semsót
8 vósem 18 vasemnáccac′ 80 vósemdzesjat 800 vasemsót
9 dzévjac′ 19 dzevjatnáccac′ 90 dzevjanósta 900 dzevjac′sót
10 dzésjac′         1000 týsjača

Formy rodzajowe mają:

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System bardzo przypomina polski. W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -náccac′, przed którym nazwa mnożnej zmienia się: zanika końcowe zmiękczenie w 15, 16, 19 i następuje redukcja końcówki w 11 i 14. W 16, 18 następują wymiany samogłosek związane z akaniem.

Przy tworzeniu nazw dziesiątek, setek i tysięcy (a także milionów itd.) należy zwrócić uwagę na trojaką lub czworaką postać mnożnika (por. tabela i uwagi nt. systemu polskiego). W nazwach potęg dziesiątki (100, 1000 itd.) nie używa się mnożnej (1). W 200, 2000 występuje żeńska forma liczebnika 2.

Zwraca uwagę wyjątkowa nazwa liczby 40. Nieregularna jest także nazwa liczby 90 (jest inaczej zbudowana niż 50–80). Akcent w liczebniku 50 pada na końcówkę (por. ros. i ukr.)

W nazwach tysięcy, milionów itd. przestrzega się następujących zasad:

Rosyjski
0 nol′            
1 odín 11 odínnadcat′     100 sto
2 dva 12 dvenádcat′ 20 dvádcat′ 200 dvésti
3 tri 13 trinádcat′ 30 trídcat′ 300 trísta
4 četýre 14 četýrnadcat′ 40 sórok 400 četýresta
5 pjat′ 15 pjatnádcat′ 50 pjat′desját 500 pjat′sót
6 šest′ 16 šestnádcat′ 60 šest′desját 600 šest′sót
7 sem′ 17 semnádcat′ 70 sém′desjat 700 sem′sót
8 vósem′ 18 vosemnádcat′ 80 vósem′desjat 800 vosem′sót
9 dévjat′ 19 devjatnádcat′ 90 devjanósto 900 devjat′sót
10 désjat′         1000 týsjača

Formy rodzajowe mają:

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

System bardzo przypomina polski. W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -nádcat′, przed którym nazwa mnożnej zmienia się: zanika końcowe zmiękczenie w 15–19 i następuje redukcja końcówki w 14. W 11 i 14 akcent pada na mnożną, a w 12 występuje żeńska forma liczebnika 2 (por. brus., ukr.)

Przy tworzeniu nazw dziesiątek, setek i tysięcy (a także milionów itd.) należy zwrócić uwagę na trojaką lub czworaką postać mnożnika (por. tabela i uwagi nt. systemu polskiego). W nazwach potęg dziesiątki (100, 1000 itd.) nie używa się mnożnej (1). W 200, 2000 występuje żeńska forma liczebnika 2.

Zwraca uwagę wyjątkowa nazwa liczby 40. Nieregularna jest także nazwa liczby 90 (jest inaczej zbudowana niż 50–80). Akcent w liczebnikach 50 i 60 pada na końcówkę (por. brus. i ukr.)

W nazwach tysięcy, milionów itd. przestrzega się następujących zasad:

Słoweński
0 nič            
1 éna 11 enâjst     100 stô
2 dvê 12 dvânajst 20 dvâjset 200 dvê sto
3 trî 13 trînajst 30 trîdeset 300 trî sto
4 štíri 14 štîrinajst 40 štîrideset 400 štîri sto
5 pệt 15 pệtnajst 50 pệtdeset 500 pệt sto
6 šệst 16 šệstnajst 60 šệstdeset 600 šệst sto
7 sẹ́dëm 17 sẹ́dëmnajst 70 sẹ́dëmdeset 700 sẹ́dëm sto
8 ósëm 18 ósëmnajst 80 ósëmdeset 800 ósëm sto
9 devệt 19 devệtnajst 90 devệtdeset 900 devệt sto
10 desệt         1000 tísoč

Formy rodzajowe mają:

Formy liczebnika ‘2’ rodzaju nijakiego są takie same jak rodzaju żeńskiego (inaczej niż w języku polskim). Zróżnicowanie rodzajowe liczebników 3 i 4 to wyjątek wśród języków słowiańskich. Nie ma specjalnych form męskoosobowych. Przy prostym wyliczaniu używa się form rodzaju żeńskiego (ena, dve).

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -najst; w 11 zachodzi przed nim uproszczenie (ena : e-).

Serbsko-chorwacki
0 nula            
1 jedan 11 jedenaest     100 sto
2 dva 12 dvanaest 20 dvadeset 200 dvesta
3 tri 13 trinaest 30 trideset 300 trista
4 četiri 14 četrnaest 40 četrdeset 400 četiristo
5 pet 15 petnaest 50 pedeset 500 petsto
6 šest 16 šesnaest 60 šezdeset 600 šeststo, šesto
7 sedam 17 sedamnaest 70 sedamdeset 700 sedamsto
8 osam 18 osamnaest 80 osamdeset 800 osamsto
9 devet 19 devetnaest 90 devedeset 900 devetsto
10 deset         1000 tisuća, hiljada

Formy rodzajowe mają:

Dla osób rodzaju męskiego używa się specjalnych form liczebników: dvojica, trojica, četvorica, petorica. Istnieją liczebniki zbiorowe: dvoje, troje, četvero, petero, šestero.

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

W liczebnikach 11–19 znajdujemy element -naest; w 11 i 16 odpada przed nim ostatnia spółgłoska.

Nazwy setek 200 i 300 zawierają -sta, od 400 -sto. Istnieje drugi sposób nazywania setek, w którym mnożnik zmienia formę dopiero od 500:

Podobnie dopiero przy mnożnej 5 następuje zmiana formy mnożników tisuća, hiljada, milijarda.

Macedoński
0 nula            
1 eden 11 edinaeset     100 sto
2 dva 12 dvanaeset 20 dvaeset 200 dveste
3 tri 13 trinaeset 30 trieset 300 trista
4 četiri 14 četirinaeset 40 četirieset 400 četiristotini
5 pet 15 petnaeset 50 pedeset 500 petstotini
6 šest 16 šesnaeset 60 šeeset 600 šeststotini
7 sedum 17 sedumnaeset 70 sedumdeset 700 sedumstotini
8 osum 18 osumnaeset 80 osumdeset 800 osumstotini
9 devet 19 devetnaeset 90 devedeset 900 devetstotini
10 deset         1000 iljada

Formy rodzajowe mają:

Formy liczebnika ‘2’ rodzaju nijakiego są takie same jak rodzaju żeńskiego (inaczej niż w języku polskim). Dla osób rodzaju męskiego używa się specjalnych form liczebników: dvajca, trojca, četvorica, petmina (petina), šestmina (šestina), sedummina, osummina, devetmina, desetmina, … Nie ma liczebników zbiorowych.

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Bułgarski
0 nula            
1 ednó 11 edinájset     100 sto
2 dve 12 dvanájset 20 dvájset 200 dvésta
3 tri 13 trinájset 30 tríjset 300 trísta
4 čétiri 14 četirinájset 40 četiríjset 400 čétiristotin
5 pet 15 petnájset 50 petdesét 500 pétstotin
6 šest 16 šestnájset 60 šestdesét 600 šéststotin
7 sédem 17 sedemnájset 70 sedemdesét 700 sédemstotin
8 ósem 18 osemnájset 80 osemdesét 800 ósemstotin
9 dévet 19 devetnájset 90 devetdesét 900 dévetstotin
10 déset         1000 hiljáda

Formy rodzajowe mają:

Formy liczebnika ‘2’ rodzaju nijakiego są takie same jak rodzaju żeńskiego (inaczej niż w języku polskim). Dla osób rodzaju męskiego używa się specjalnych form liczebników 2–6: dváma, tríma, četiríma, petíma, šestíma. Nie ma liczebników zbiorowych. Przy prostym wyliczaniu używa się form rodzaju nijakiego (ednó, dve).

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Obok form edinájset, dvanájset itd. używa się rzadziej form pełnych edinádeset, dvanádeset. Obok šestnájset spotyka się też pisownię šesnájset. Obok dvájset, tríjset, četiríjset istnieje dvádeset, trídeset, četirídeset. Ponadto dla ‘60’ obok šestdesét istnieje šejsét.

Baza pomocnicza 10 000

Liczebnikami prostymi są w tym systemie 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 102, 103, 104, a następnie 108, 1012, 1016 itd. Potęgi pośrednie wyrażane są przy pomocy mnożenia.

Mandaryński
0 líng 7
1 8
2 èr 9 jiǔ
3 sān 10 shí
4 100 bǎi
5 1000 qiān
6 liù 10 000 wàn

Istnieje cały szereg form regionalnych, obocznych i archaicznych. W poniższym wykazie zaznaczono je kursywą. Podano także przykłady liczebników złożonych i wyższych. W trudniejszych przypadkach podano w nawiasach odpowiedniki polskie:

Morfem zmienia wewnątrz zdania ton na 4.: lub 2. (przed innym tonem 4.): . Jest on niezbędny w liczebnikach powyżej 100. Wewnątrz liczebnika w yīshi nie ma zmiany tonu . Przed tonem 4. także i zmieniają ton na 2.: qí, bá. Morfem shí traci ton wewnątrz liczebnika złożonego przed morfemem oznaczającym jedności. Brak rzędu lub rzędów wewnątrz liczebników wyraża líng. Oboczna forma ‘2’, liǎng, używana jest obocznie z liczebnikiem qiān ‘1000’ i wyższymi. Jednak jeśli w liczebniku występuje kilka kolejnych dwójek, wówczas tylko pierwsza wyrażana jest przez liǎng.

Wyższymi liczebnikami są jīng (1016), gāi (1020), (1024), ráng (1028), gōu (1032), jiàn (1036), zhēng (1040), zài (1044). Jeszcze wyższe liczebniki (jak 1048) spotykane są tylko w dawnych dokumentach.

Systemy na bazie 20

Liczba 20 jest bazą naturalną, wywodzącą się ze sposobu liczenia na palcach obu rąk i nóg. Z tego powodu w niektórych przypadkach liczebnik 20 wywodzi się od wyrazu oznaczającego ‘człowiek’.

Najbardziej charakterystyczną cechą systemów dwudziestkowych jest sposób wyrażania nieparzystych dziesiątek. I tak, 30 wyrażane jest jako dwudziestka i dziesięć, 50 jako dwie dwudziestki i dziesięć itd. Podobnie 31 to dwudziestka i jedenaście, 32 to dwudziestka i dwanaście itd. Powyżej 99 (cztery dwudziestki i dziewiętnaście) w dzisiejszych językach tego typu zwykle występuje czysto dziesiętny sposób liczenia. Niekiedy występują tylko ślady systemu dwudziestkowego. Wszystkie języki wykazujące takie ślady zaliczono do tej grupy.

20/10

Systemy tego rodzaju są zazwyczaj nazywane dwudziestkowymi, co nie jest ścisłe, gdyż choć są oparte na bazie 20, to jednostką pomocniczą jest 10. Liczebniki 1–10 i 20 są proste, natomiast 11–19 powstają z połączenia 10 z 1–9.

Baza pomocnicza 1000
Baskijski

Jeśli w wykazie podano dwie formy, druga używana jest w północnym wariancie języka (we Francji).

0 zero            
1 bat 11 hamaika, hameka     100 ehun
2 bi, biga 12 hamabi 20 hogei 200 berrehun
3 hiru, hirur 13 hamahiru, hamahirur 30 hogeitahamar 300 hirurehun
4 lau, laur 14 hamalau, hamalaur 40 berrogei 400 laurehun
5 bost, bortz 15 hamabost, hamabortz 50 berrogeitahamar 500 bostehun
6 sei 16 hamasei 60 hirurogei 600 seirehun
7 zazpi 17 hamazazpi 70 hirurogeitahamar 700 zazpiehun
8 zortzi 18 hamazortzi 80 laurogei 800 zortziehun
9 bederatzi 19 hemeretzi 90 laurogeitahamar 900 bederatziehun
10 hamar         1000 mila

Przykłady liczebników złożonych i wyższych:

Liczebniki 11 i 19 są tworzone nieregularnie, przy czym element -ika < *-eka nie ma ustalonej etymologii, a zamiast oczekiwanego **hamabederatzi występuje hemeretzi (nieregularnie skrócone i ze zmianami fonetycznymi). Liczebniki złożone złożone są z części połączonych często przy pomocy -ta- (por. spójnik eta ‘i’).

Na uwagę zasługują dawne baskijskie miary długości, w których używano bazy trzy obok siedem (a także 5 i 12). Zastosowanie siódemki jest unikalne w skali światowej. Oto wykaz jednostek (część nosi nazwy hiszpańskie, a leuca / leuga jest w istocie nazwą galijską):

Uwaga: 70 mil to 400 000 stóp (oin). Długość ta odpowiada (z dużą dokładnością) 1° szerokości geograficznej (i wynosi 111.5 km): obwód Ziemi jest więc bardzo bliski wartości 144 000 000 stóp lub 25 200 mil, albo też 3400 dużych mil (por. 40 123 152 m wobec obecnie przyjmowanej średniej wartości 40 041 455 m). Ponadto 1′ długości geograficznej mierzonej w Baskonii (ok. 45° szerokości geograficznej) odpowiada około 1000 paso, a 1° długości geograficznej (tamże) to 17.5 dużej mili (≈ 83.59 km).

Dodatek

Zestawienie pomocniczych nazw liczb
język 10 12 15 20 30 40 60 80 120 144 240 1440 1728
angielski half dozen dozen   score   twoscore threescore fourscore long hundred gross     great gross
białoruski             kapá            
czeski   tucet mandel       kopa     veletucet      
duński deger dusin, tylvt   snes   tømmer skok ol   gros ring    
fiński tikkuri tusina   tiu   kiihtelys       krossi      
francuski   douzaine quinzaine vingtaine           grosse     grande grosse
hiszpański   docena quincena veintena           gruesa      
luksemburski   Dosen         Schock     Gros      
łaciński     mandala       sexagena            
macedoński   duzina               gros      
niderlandzki   dozijn   stijg           gros     groot gros
niemiecki Decher Dutzend Mandel Stiege Band Zimmer Schock Wall   Gros     Maß
norweski   dusin   snes     skokk ol   gross     stort gross
polski   tuzin mendel sztyga   izba kopa   wielka setka gros   wielki tysiąc wielki gros
portugalski   dúzia               grosa      
rosyjski   djúžina               gross     mássa
słoweński   ducat               gros      
szwedzki   dussin   snes, tjog     skock     gross      
turecki   düzine               gross      
ukraiński   djúžyna         kopá            
węgierski   tucat               nagytucat      
włoski   dozzina                      

Uwagi:

Bibliografia

  1. Bareja-Starzyńska A., Mejor M., 2002: Klasyczny język tybetański. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
  2. Dalewska-Greń H., 2002: Języki słowiańskie, PWN, Warszawa.
  3. Dushkin R.V.: The analysis of counting system in Slovio (WWW).
  4. Frank R.M., 1999: An Essay in European Ethnomathematics: The Social and Cultural Bases of the vara de Burgos and its Relation to the Basque Septuagesimal System, [in:] Zentralblatt für Didaktik der Mathematik, vol. 31 (April 1999), Number 2. PDF
  5. Godziński S., 1998: Współczesny język mongolski. Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
  6. Richter E., 1983: Wörterbuch Tibetisch-Deutsch, VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig.
  7. Sadowski R.M., 1986: W baskijskim kręgu, [W:] Kosmos i mity, str. 114–117. Agencja „Omnipress”. Warszawa.
  8. Trask L.: Basque (WWW).
  9. Zarečnik S.: Slovnica gornjelužiške srbščine (WWW).
  10. Зубко Г.Б., 1980: Фула-русско-французский словарь. Русский Язык, Москва.
  11. ???: Numeralia in linguis Slavoniae (WWW).