Część poprzednia – Powrót do pierwszej strony
Terminologia używana w literaturze.
| pisownia | s | z | sz | ż, rz | ś, si | ź, zi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| wymowa | s | z | ʃ / š | ʒ / ž | ɕ / ś | ʑ / ź |
| 1 | dental (zębowe) | alveolar (dziąsłowe) | post-alveolar (zadziąsłowe) | |||
| 2 | syczące (hissing) | szumiące (rustling) | ciszące (hushing) | |||
| 3 | zębowe dorsalne z wąską szczeliną (dental dorsal with narrow opening) | dziąsłowe koronalne z szeroką szczeliną (alveolar coronal with wide opening) | zazębowe palatalne (post-dental palatal) | |||
| 4 | dental non-palatal (zębowe niepalatalne) | prepalatal non-palatal (przedpalatalne niepalatalne) | prepalatal palatal (przedpalatalne palatalne) | |||
| 5 | strident, nondistributed, dental/alveolar, coronal, anterior, nonhigh | strident, nondistributed, postalveolar, coronal, nonanterior, nonhigh | strident, distributed, alveolo-palatal, coronal, nonanterior, high | |||
| 6 | płaskie, szerokie, przedniojęzykowe (flat, wide, fore-tongued) | płaskie, szerokie, apikalne (flat, wide, apical) | wysokie, wąskie, przedniojęzykowe (high, narrow, fore-tongued) | |||
| 7 | przedniojęzykowo-zębowe, apikalno-dentalne (apical-dental) | przedniojęzykowo-dziąsłowe, predorsalno-alweolarne (praedorsal-alveolar) | palatalne właściwe, mediopalatalne (proper palatal, mediopalatal) | |||
| 8 | przedniojęzykowe zębowe (fore-tongued dental) | przedniojęzykowe dziąsłowe (fore-tongued alveolar) | średniojęzykowe, środkowojęzykowe, środkowojęzykowo- twardopodniebienne (middle-tongued = middle-tongued-duropalatal) | |||
| 9 | ||||||
| 10 | ||||||
| 11 | ||||||
| 12 | ||||||
| 13 | ||||||
| 14 | ||||||
Uwagi:
Rubach (5) porównuje spółgłoski polskie z angielskimi. Angielskie dźwięki określa następująco:
Strutyński (7) określa także następujące alofony polskich sybilantów:
Spółgłoski zazębowe występują np. w wyrazach sinus, zin, spółgłoski zadziąsłowe w wyrazach Sziwa, Żiwago.
Opis artykulacji w pracy Puppela i in. (1)
/s/ i /z/ (str. 149)
„Tarcie ma miejsce w bardzo wąskiej szczelinie utworzonej między krawędzią języka a obszarem zębowo-dziąsłowym. W czasie artykulacji krawędź języka ma wąską bruzdę lub kanał wzdłuż linii środkowej”.
/š/ i /ž/ (str. 157)
„Szczelina utworzona jest przez koniuszek i krawędź języka oraz krawędź dziąseł. W porównaniu z /s/ i /z/, szczelina ta jest nieco bardziej otwarta”.
/ś/ i /ź/ (str. 165)
„Dźwięki te są wytwarzane przy przednim położeniu masy języka. Język jest napięty, wargi rozciągnięte. Powietrze uwalnia się przez bardzo wąski kanał utworzony między obszarem zadziąsłowym a środkową częścią języka”.
Uwaga końcowa:
Główna różnica między /s/ a /š/ polega na szerokości szczeliny artykulacyjnej – /s/ powstaje z udziałem wąskiej szczeliny, /š/ – szerszej. Istnieją też różnice drugorzędne: /s/ jest głównie zębowe, natomiast /š/ głównie dziąsłowe, a zgodnie z terminologią Dłuskiej /s/ jest dorsalne, natomiast /š/ bardziej koronalne (ale nie retrofleksyjne) – można mówić w tym przypadku o łyżeczkowatym kształcie języka. Wiele nowszych źródeł określa /s/ (i /ś/) jako laminalne, /š/ jako apikalne (nie subapikalne). Fonemy te są rozpoznawane dzięki swoim cechom akustycznym (syczące – szumiące), będącym wynikiem stopnia szerokości ich szczelin artykulacyjnych.
Bibliografia:
Strona główna – Gramatyka polska
2022-03-14