Wersja z 2018-11-22

Grzegorz Jagodziński

Ruchome fonemy
w językach indoeuropejskich

Ruchome zwarte spółgłoski podniebienne

Przykłady zostały zaczerpnięte z różnych źródeł, m.in. Cohen, 2004, Pulju, 1995, oraz G.V.Dziebel (blog).

Istnieją IE wyrazy z „ruchomym k”, interpretowanym jako ślad po laryngalnej. Niekiedy istnieje też „ruchome g”. Znanymi przykładami są:

Ruchome zwarte spółgłoski zębowe

W niektórych wyrazach zdarzają się z kolei „ruchome d-” i „ruchome t-”, będące być może śladem po spółgłoskach zwartobocznych typu dl, tl. Istnieją też wypadki, gdzie nagłosowemu l- w jednym języku odpowiadają j-, d-, s- w innym języku. Zdarzają się też wypadki „ruchomego l”, któremu odpowiada *w lub brak spółgłoski. Znanymi przykładami są:

W łacinie spotykamy ponadto przykłady wewnętrznego -l-, któremu odpowiada -d- w innych językach. Podejrzewano tu wpływ sabiń., dziś możliwość taką się wyklucza.

Wymiana spółgłosek zwartych o różnym miejscu artykulacji

W pewnych językach indoeuropejskich dawne labiowelarne *kʷ, *gʷ, *gʷh regularnie przeszły w labialne *p, *b, *bh (lub ich kontynuanty), w innych językach zachowała się odrębność obu szeregów spółgłosek. Istnieją jednak wyrazy, w których labialna w jednych językach odpowiada labiowelarnej w innych językach, mimo że nie jest to uzasadnione regułami fonetycznymi. Zdarza się nawet, że zamiast labiowelarnej występuje czysta welarna lub palatalna, albo odpowiedniość *tw : *p. Typu wypadki objaśnia się na ogół asymilacją lub dysymilacją. Porównania języków nostratyckich i rozwój językoznawstwa porównawczego dalekiego zasięgu podważyły jednak niektóre tradycyjne rekonstrukcje i objaśnienia.

Ruchome samogłoski protetyczne

Samogłoski protetyczne, występujące zwykle w grece, ormiańskim i albańskim, interpretowane są jako ślad po laryngalnej. Objaśnienie to traci na wyrazistości, gdy obok spodziewanych form z samogłoską występują także formy bez samogłoski (w językach, które samogłoskę mieć powinny). Przykłady:

Bibliografia