Wersja z 2022-08-03
Nie istnieje ogólnie przyjęta definicja błędu językowego; na pewno nie jest prawdą, że błąd zawsze wynika z braku umiejętności językowych i jest w związku z tym nieświadomym naruszeniem normy. Warto także zauważyć, że istnieje tylko w miarę jednoznaczna norma ortograficzna, nie ma natomiast nienaruszalnych przepisów poprawności językowej. Zdarza się wręcz, że różne słowniki i poradniki przeczą sobie nawzajem, trudno więc na nich polegać.
Tutaj przyjmujemy, że głównym kryterium poprawności językowej (ortoepii, nie ortografii, która podlega regulacji formalnej) nie są słowniki poprawnościowe, ale uzus, czyli zwyczaj językowy. Do uznania jakiejś formy za poprawną nie wystarczy jednak, by była ona często używana. Forma taka musi jeszcze być odczuwana jako poprawna (albo przynajmniej jako dopuszczalna) przez kwalifikowanych użytkowników języka (czyli osoby, które interesują się zagadnieniami poprawności językowej i które są w stanie dokonywać ocen poprawnościowych).
| forma błędna | forma poprawna | uwagi |
|---|---|---|
| 10-cio lecie | 10–lecie | dziesięciolecie |
| 10-cio metrowy | 10-metrowy | dziesięciometrowy |
| 2015r. | 2015 r. | odstęp jest obowiązkowy, zob. uwaga pod tabelą |
| abstrachować | abstrahować | |
| acha | aha | forma acha bywa notowana w niektórych słownikach |
| ah | ach | także: ech, och |
| aleji | alei | |
| alkochol | alkohol | |
| apropo, a propo | à propos | |
| bende | będę | |
| beszczelny | bezczelny | |
| bez wypadkowy | bezwypadkowy | |
| bezemnie | beze mnie | |
| bochater | bohater | |
| brzytki | brzydki | |
| chajs | hajs | |
| charować | harować | |
| chumor | humor | |
| Ci ludzie | ci ludzie | dużą literą można pisać Ci = Tobie, ale nigdy ci = oni |
| ciele | cielę | |
| co kolwiek | cokolwiek | |
| co nie co | co nieco | |
| co nie miara | co niemiara | |
| conajmniej | co najmniej | |
| conieco | co nieco | |
| coniemiara | co niemiara | |
| coprawda | co prawda | |
| cusz, cuż | cóż | |
| czym kolwiek | czymkolwiek | |
| do czekać | doczekać | |
| do póki, do puki, dopuki | dopóki | |
| durzy | duży | |
| dzienki | dzięki | |
| dzienkuję | dziękuję | |
| dźwi, dżwi | drzwi | |
| filmuw | filmów | |
| Francuski | Francuzki | panie narodowości francuskiej |
| francuzki | francuski | przymiotnik (jaki?) |
| gdzie kolwiek | gdziekolwiek | |
| HTMLu | HTML-u | |
| imie | imię | |
| IPN’ie, IPNie | IPN-ie | |
| invitro | in vitro | |
| jak kolwiek | jakkolwiek | |
| jaki kolwiek | jakikolwiek | |
| język Polski | język polski | przymiotniki piszemy od małej litery |
| jusz | już | |
| karzdy | każdy | |
| koleji | kolei | |
| komętarz, komętasz | komentarz | |
| konfort | komfort | |
| kościuł | kościół | |
| krutki | krótki | |
| książe | książę | bo książęta |
| ksiondz | ksiądz | |
| kszta | krzta | |
| kto kolwiek | ktokolwiek | |
| którendy, kturendy | którędy | |
| ktury | który | |
| łać. | łac. | łaciński, łacina |
| m. npm. | m n.p.m. | metrów nad poziomem morza |
| mażenie | marzenie | |
| menager | menedżer | oryg. manager, dopuszczalne też menadżer |
| menski | męski | błąd dyskwalifikujący, niestety dość częsty (wpływ ang. man?) |
| mienso | mięso | |
| mierzeji | mierzei | |
| mimo, że | mimo że | przecinek powinien poprzedzać całe połączenie mimo że |
| min | min. | minister lub minimum |
| min. | min | minuta, minuty, minut, ale godz. z kropką – osobliwość; także D lm od mina |
| min. | m.in. | między innymi, dwie kropki, bez odstępu |
| misz masz | miszmasz | |
| mld. | mld | miliard, miliardy, miliardów; ale: tys. z kropką – osobliwość |
| mln. | mln | milion, miliony, milionów; ale: tys. z kropką – osobliwość |
| mogło by | mogłoby | |
| można by | można by | |
| muj | mój | |
| muzg | mózg | |
| na codzień | na co dzień | ale: codziennie |
| na oguł | na ogół | |
| na prawdę | naprawdę | |
| na przeciwko | naprzeciwko | także naprzeciw |
| na raz | naraz | jednocześnie, nagle; ale suknia na raz (= na jeden raz) |
| na wzajem | nawzajem | |
| nacodzień | na co dzień | ale: codziennie |
| naczczo | na czczo | |
| nadczo | na czczo | |
| nadwyraz | nad wyraz | |
| nadzieji | nadziei | |
| naniby | na niby | |
| naogół, naoguł | na ogół | |
| napewno | na pewno | |
| naprzykład | na przykład | |
| naraz | na raz | na jeden raz; ale naraz = nagle lub naraz = jednocześnie |
| narazie | na razie | |
| naskutek | na skutek | na skutek : wskutek to niezrozumiała osobliwość polskiej ortografii |
| nastempny | następny | |
| ne. | n.e. | naszej ery |
| nie mniej | niemniej | niemniej = mimo to; ale: nie mniej niż cztery |
| nie nawidze | nienawidzę | |
| nie palenie | niepalenie | nie z rzeczownikami (także z odsłownikami) piszemy łącznie |
| nie prawda | nieprawda | ale: to nie prawda, ale kłamstwo |
| nie robienie | nierobienie | nie z rzeczownikami (także z odsłownikami) piszemy łącznie |
| niebyle | nie byle | nie byle kto, nie byle jaki itd. |
| nielada | nie lada | |
| niema | nie ma | ale niema, forma żeńska od niemy |
| nienajlepszy | nie najlepszy | |
| niewiem | nie wiem | nie z czasownikami piszemy oddzielnie |
| nisz | niż | |
| nonstop, non-stop | non stop | |
| nota bene | notabene | |
| nowootwarty | nowo otwarty | przysłówki będące określeniami przymiotników piszemy zwykle oddzielnie |
| ochyda | ohyda | |
| odrazu | od razu | |
| ogulnie | ogólnie | |
| organiźmie | organizmie | niezależnie od wymowy piszemy -zmie |
| oś. | os. | osiedle |
| pare | parę | |
| penseta | pęseta | niegdyś pisano pinceta |
| picca | pizza | ortografia spolszczona |
| pierszy | pierwszy | także pierwsi, nie piersi (bo to jest liczba mnoga od pierś) |
| pkt. | pkt | punkt; ale: pkt. = punktu (także pktu) |
| plemie | plemię | |
| pne. | p.n.e. | przed naszą erą |
| po środku | pośrodku | ale: na środku, w środku, po środku przyszedł czas na pozostałą część |
| po za tym | poza tym | |
| pojedyńczy | pojedynczy | |
| pomuż, pomusz | pomóż | |
| poniewarz, poniewasz | ponieważ | |
| poprostu | po prostu | |
| porzyczka | pożyczka | |
| powarzny | poważny | |
| pozatym | poza tym | |
| pożądek | porządek | |
| prosze | proszę | |
| prze piękny | przepiękny | |
| prze ze mnie | przeze mnie | |
| przedemną | przede mną | |
| przedewszystkim | przede wszystkim | |
| przenica | pszenica | |
| przezemnie | przeze mnie | |
| ps. | PS, P.S. | postscriptum, zawsze od dużych liter, z 2 kropkami lub bez kropek |
| PT. | P.T. | pleno titulo, obowiązują dwie kropki, bez spacji |
| puźniej | później | |
| puźno | późno | |
| rzaden | żaden | |
| rządać | żądać | mylone z rządzić |
| samochud | samochód | |
| sczelać | strzelać | |
| sek. | s | sekunda, sekund |
| serji | serii | |
| spowrotem | z powrotem | |
| supskrybować | subskrybować | |
| swuj | swój | |
| szczelać | strzelać | |
| szczeże | szczerze | |
| szyji | szyi | |
| środkowowschodni | środkowo-wschodni | Europa Środkowo-Wschodnia |
| świerzy | świeży | |
| tak że | także | także = też, również, ale: nie mam czasu, tak że dziś się nie zobaczymy |
| tak że | tak, że | popatrzyła na mnie tak, że mnie zmroziło |
| także | tak że | tak że = więc, ale: on także brał w tym udział |
| tamtendy | tamtędy | |
| tendy | tędy | |
| terz | też | |
| trzcionka | czcionka | |
| twuj | twój | |
| tyś. | tys. | tysiąc, tysiące, tysięcy |
| udeżać | uderzać | |
| urzywać | używać | |
| uwarzać | uważać | |
| v-ce mistrz | wicemistrz | |
| vs. | vs | versus |
| w gurę | w górę | |
| w skutek | wskutek | na skutek : wskutek to niezrozumiała osobliwość polskiej ortografii |
| w śród | wśród | |
| w tedy | wtedy | |
| w/w | ww. | wyżej wymieniony |
| wachać | wahać | |
| ważywo | warzywo | |
| wąhać | wąchać | |
| wdodatku | w dodatku | |
| wg. | wg | według |
| wgłąb | w głąb | |
| wieczur | wieczór | |
| wiencej | więcej | |
| wizawi | vis-à-vis | ortografia spolszczona |
| właść. | właśc. | właściwie |
| wogóle, wogule | w ogóle | |
| wpół | w pół | w pół drogi, w pół słowa (= w połowie), ale: objąć kogoś wpół, wpół do drugiej |
| wskład | w skład | |
| wszechczasów | wszech czasów | wzbudza wątpliwości |
| wudka | wódka | |
| wuzek | wózek | |
| z kąd | skąd | |
| z na przeciwka | z naprzeciwka | |
| z nad | znad | |
| z nikąd | znikąd | |
| z pod | spod | |
| z pośród | spośród | |
| z poza | spoza | |
| z przed | sprzed | |
| z resztą | zresztą | ale: dzielenie z resztą |
| z tamtąd | stamtąd | |
| z tąd | stąd | |
| zdjencie | zdjęcie | |
| złodzieji | złodziei | |
| zmenczenie | zmęczenie | |
| znaprzeciwka | z naprzeciwka | |
| zprzed | sprzed | |
| zrobił bym | zrobiłbym | |
| ztamtąd | stamtąd | |
| ztąd | stąd | |
| zwierze | zwierzę | bo zwierzęta |
| zwycięscy | zwycięzcy | liczba mnoga rzeczownika zwycięzca |
| zwycięzcy | zwycięscy | liczba mnoga przymiotnika zwycięski |
| żądzić | rządzić | mylone z żądać |
| żygać | rzygać |
Uwagi
| forma błędna | forma poprawna | uwagi |
|---|---|---|
| adaptować | adoptować | ale poprawnie: adaptować = dostosowywać, przystosowywać |
| adoptować | adaptować | ale poprawnie: adoptować = uznawać cudze dziecko za własne |
| adres zamieszkania | miejsce zamieszkania, adres | wyjątkowo rażący pleonazm |
| akwen wodny | akwen, zbiornik wodny | wyjątkowo rażący pleonazm |
| asencja | esencja | |
| babinkton, badmington | badminton | |
| bardziej częstszy | częstszy | rażący błąd; bardziej częsty także uważa się za błąd, ale już nie tak rażący |
| bynajmniej | przynajmniej | w znaczeniu chociaż; ale poprawnie: bynajmniej nie = wcale nie |
| Celcjusz | Celsjusz | 5°C = pięć stopni Celsjusza |
| ciężki orzech do zgryzienia | trudny orzech do zgryzienia | |
| chcem | chcę | częściej w wymowie; błędna analogia do umiem, wiem |
| chłopaki zrobili | chłopaki zrobiły | wykolejenie zasad gramatyki!; poprawnie także: chłopacy zrobili |
| cofać się do tyłu | cofać się | wyjątkowo rażący pleonazm |
| cokolwiek by się nie stało | cokolwiek się stanie | kontaminacja cokolwiek by się stało z co by się nie stało |
| dekold | dekolt | o dekolcie, nie ! o dekoldzie! |
| derektor | dyrektor | |
| dla czemu | dlaczego | kontaminacja dlaczego i czemu |
| dlatego bo | dlatego że | często można też użyć bo lub ponieważ |
| dlatego ponieważ | dlatego że | często można też użyć bo lub ponieważ |
| dobra renoma | renoma, dobra opinia | |
| dochowywać coś | dochowywać czegoś | dochowywać tajemnicy, ale: skrywać tajemnicę |
| doktór, doktur | doktor | forma doktór jest przestarzała |
| dostarczać coś | dostarczać czegoś | dostarczać komuś zmartwień, ale: dostarczać towar do sklepu |
| doświadczać coś | doświadczać czegoś | np. doświadczać strasznych warunków, ale: doświadczać kogoś, coś czymś |
| dotykać coś | dotykać czegoś | ale: dotykać kogoś, coś = obrażać |
| dowieść coś | dowieść czegoś | udowodnić; ale: dowieść kogoś, coś = doprowadzić |
| dowodzić coś | dowodzić czegoś | udowadniać; ale: dowodzić kogoś, coś = doprowadzać, dowodzić kimś = kierować |
| dwieście trzydzieści wolt | dwieście trzydzieści woltów | gram, wat, wolt i in. Odmieniają się przez przypadki |
| dyslekcja | dysleksja | błędne skojarzenie z lekcją |
| dziecią | dzieciom | |
| dzisiej | dzisiaj | ale: dzisiejszy |
| ekspresso | espresso | kawa |
| firmanent | firmament | mylone z immanentny, permanentny, remanent |
| garnitur, dop. garnitura | garnitur, garnituru | ale: krawat, krawata |
| gdziekolwiek nie spojrzeć | gdzie tylko spojrzeć | kontaminacja gdziekolwiek spojrzeć z gdzie nie spojrzeć |
| grekokatolicki | greckokatolicki | ale: grekokatolik |
| immamentny | immanentny | mylone z firmament |
| języczek uwagi | języczek u wagi | |
| karnister | kanister | irytujący błąd o niejasnej genezie (zmieszane z tornister?) |
| kawałek torta | kawałek tortu | |
| keczap | keczup | także wymowa keczap jest błędem! |
| klnąć | kląć | kląć – klnę – klnij – klął – klęła – klnący – klnąc – klęcie |
| koc – pięć kocy | koc – pięć koców | |
| kontynuować dalej | kontynuować | wyjątkowo rażący pleonazm |
| kosztować coś | kosztować czegoś | w znaczeniu próbować; poprawne jest coś kosztuje kogoś coś |
| kosztować taniej | kosztować mniej, być tańszym | |
| lubieć, lubiał | lubić, lubił | ale: lubiany |
| ludzią | ludziom | |
| łabądź | łabędź | |
| manna – kaszy mannej | manna – kaszy manny | błędna analogia do kasza gryczana, kasza jaglana |
| Maroko – jechać do Maroko | Maroko – jechać do Maroka | |
| membrama | membrana | błędne skojarzenie z bramą |
| mieć fach w ręce | mieć fach w ręku | |
| miłego wieczora | miłego wieczoru | konwencjonalne; poza tym dopełniacz wieczora jest możliwy |
| mniej bogatszy | uboższy, mniej bogaty | |
| mniejsza połowa | mniejsza część | połowy są równe! |
| moja noga tu nie postoi | moja noga tu nie postanie | |
| moja noga tu nie powstanie | moja noga tu nie postanie | |
| moralno-etyczny | moralny, etyczny | |
| na dworzu | na dworze | dialektyzm mazowiecki, nieznany w innych rejonach i rażący w języku literackim |
| na numer | pod numer | pisać, wysyłać wiadomość, SMS |
| na obkoło | naokoło | |
| na wskutek | na skutek, wskutek | różnica na skutek : wskutek to osobliwość polskiej ortografii |
| nabywać coś | nabywać czegoś | nabywa doświadczenia, ale: nabył (= kupił) książkę |
| nadużywać coś | nadużywać czegoś | nadużywa zaufania, ale: wykorzystuje zaufanie |
| najbardziej optymalny | optymalny | |
| namyśleć się | namyślić się | namyślić się, namyślił się, choć myśleć, myślał |
| nienawidzieć | nienawidzić | nienawidzić, nienawidził, choć widzieć, widział |
| obkoło | około | |
| oddziałowywujący | oddziałujący, oddziaływający | za błąd uważa się też oddziałowujący, oddziaływujący |
| oddziałowywuje | oddziałuje, oddziaływa | za błąd uważa się też oddziałowuje, oddziaływuje |
| orginalny | oryginalny | |
| państwo Nowak | państwo Nowakowie | polskie nazwiska odmieniają się, więc także idę do państwa Nowaków |
| pełny komplet | komplet | wyjątkowo rażący pleonazm |
| perfuma | perfumy | rażący dialektyzm |
| permamentny | permanentny | mylone z firmament |
| pieniendze | pieniądze | |
| pierwszy styczeń | pierwszy stycznia | dopuszczalne w nazwach świąt: Trzeci Maj |
| pilnować coś | pilnować czegoś | pilnować domu, nie: ! dom |
| piniondze | pieniądze | |
| pizzernia | pizzeria | |
| po lewo | po lewej, na lewo | |
| po najmniejszej linii oporu | po linii najmniejszego oporu | fałszywa analogia do najmniejszym kosztem |
| po prawo | po prawej, na prawo | |
| podać kontroli | poddać kontroli | także: poddać próbie, poddać krytyce, poddać rewizji |
| podać pod głosowanie | poddać pod głosowanie | także: poddać pod rozwagę, poddać pod dyskusję |
| poddać się do dymisji | podać się do dymisji | ale: poddać się (zaprzestać walki) |
| poddać w wątpliwość | podać w wątpliwość | uznać za wątpliwe |
| podkoszulka | podkoszulek | |
| pomarańcz | pomarańcza | ale o kolorze: ten pomarańcz; o owocu niepoprawnie ! ten pomarańcz, ! ta pomarańcz |
| pora | por | gatunek rośliny, używanej jako warzywo |
| poszłem | poszedłem | jednak por. wyschłem, choć wysechł |
| poszukiwać coś | poszukiwać czegoś | poszukuje się młodych pań, nie: ! młode panie |
| potencjalna możliwość | realna możliwość | wyjątkowo rażący pleonazm |
| potrzebować coś | potrzebować czegoś | |
| półtora godziny | półtorej godziny | forma żeńska to półtorej |
| półtorej roku | półtora roku | forma męska i nijaka to półtora |
| półtorej tygodnia | półtora tygodnia | forma męska i nijaka to półtora |
| półtorej tysiąca | półtora tysiąca | forma męska i nijaka to półtora |
| proszę panią | proszę pani | ale: proszę panią o uwagę |
| próbować coś | próbować czegoś | ale dopuszczalne w znaczeniu wypróbowywać, np. próbować nowy samochód |
| przeklnąć | przekląć | przekląć – przeklnę – przeklnij – przeklął – przeklęła – przeklęty – przeklęcie |
| przestrzegać coś | przestrzegać czegoś | w znaczeniu stosować się; ale: przestrzegł ją przed tym |
| przychylna akceptacja | akceptacja, przychylne potraktowanie | |
| przysłowiowy Jan Kowalski | jakiś tam Jan Kowalski | nie ma przysłowia o Janie Kowalskim |
| pufa | puf | miękki taboret |
| rejstracja | rejestracja | |
| remament | remanent | mylone z firmament |
| rok dwutysięczny piętnasty | rok dwa tysiące piętnasty | ale: rok dwutysięczny |
| rozebrać płaszcz | rozebrać się z płaszcza, zdjąć płaszcz | rozebrać można kogoś lub siebie z czegoś |
| rozumię | rozumiem | błąd częsty w mowie, tak samo: jem, powiem, śmiem, umiem, wiem |
| rożno | rożen | |
| równe połowy | połowy, równe części | nie ma połów nierównych! |
| schizofremia | schizofrenia | także schizofrenik |
| senatorium | sanatorium | |
| słuchać coś | słuchać czegoś | np. słuchać muzyki, słuchać rad, słuchać matki, ale słuchać chorą, słucham Panią |
| słuszna racja | racja, święta racja, bezwzględna racja | racja to inaczej słuszność, więc słuszna racja to pleonazm |
| spadać w dół | spadać | a można spadać nie w dół? |
| spaliło się na panewce | spaliło na panewce | |
| sto gram | sto gramów | gram, wat, wolt i in. Odmieniają się przez przypadki |
| sto wat | sto watów | gram, wat, wolt i in. Odmieniają się przez przypadki |
| swetr | sweter | analogia do przypadków zależnych |
| szłem | szedłem | jednak por. schłem, choć sechł |
| szukać coś | szukać czegoś | |
| ścielać | ścielić, słać | obie formy ścielić i słać są poprawne |
| śmię | śmiem | tak samo: jem, powiem, rozumiem, umiem, wiem |
| tą razą | tym razem | |
| te (np. auto, drzewo, zdjęcie) | to | błąd mający źródło w języku potocznym, ale wyjątkowo rażący |
| te sto złotych | to sto złotych | ale: te dwa złote; poprawne jest też: tych sto złotych |
| traktować kogoś za kogoś | traktować kogoś jako kogoś | tak samo: oceniać kogoś jako kogoś; błędna analogia do uważać |
| tranzakcja | transakcja | |
| trochu | trochę | ale poprawne jest po trochu, po troszku |
| trwać dalej | trwać | pleonazm |
| trzym | trzymaj | dialektyzm nieakceptowany w języku literackim |
| tylni | tylny | fałszywa analogia do przedni |
| ubrać płaszcz | ubrać się w płaszcz, włożyć płaszcz | ubrać można kogoś lub siebie w coś |
| udawadniać | udowadniać | |
| udzielić coś | udzielić czegoś | np. udzielić rabatu, udzielić komuś głosu |
| umią | umieją | umią pojawiło się nawet w jednej z aranżacji Pieśni niepokornej Budki Suflera |
| umię | umiem | |
| unikać coś | unikać czegoś | |
| upadabniać | upodabniać, upodobniać | |
| upakarzać | upokarzać | |
| uspakajać | uspokajać | |
| ustępować komuś coś | ustępować komuś czegoś | np. ustępować komuś miejsca, nie: miejsce |
| uważać kogoś jako kogoś | uważać kogoś za kogoś | tak samo: brać kogoś za kogoś; błędna analogia do traktować |
| uznać kogoś kimś | uznać kogoś za kogoś | ale uznać kogoś winnym jest tak powszechne, że przestało razić |
| używać coś | używać czegoś | używaj masła, nie: ! masło; ale: stosować coś |
| w cudzysłowiu | w cudzysłowie | cudzysłów ma odmianę twardą: cudzysłowu, cudzysłowowi itd. |
| w każdym bądź razie | w każdym razie, tak czy inaczej | poprawnie także: bądź co bądź, tak czy siak |
| w ówczesnych czasach | w tamtych czasach | poprawnie także: w owych czasach, ówcześnie, wtedy |
| w Polanicy Zdrój | w Polanicy-Zdroju | pisownia z łącznikiem, obie części odmienne |
| w tym okresie czasu | w tym okresie, w tym czasie | pleonazm – okres ma wiele znaczeń, ale w tym kontekście oznacza czas |
| w woli ścisłości | gwoli ścisłości | |
| weszłem | wszedłem | jednak por. wyschłem, choć wysechł |
| weznę | wezmę | częsty błąd w mowie, rzadko w piśmie |
| większa połowa | większa część, większość, ponad połowa | połowy są równe! |
| winogron | winogrono | ale: nie ma winogron |
| włanczać | włączać | częsty błąd w mowie, rzadszy w piśmie |
| wracać z powrotem | wracać | wyjątkowo rażący pleonazm |
| wyłanczać | wyłączać | częsty błąd w mowie, rzadszy w piśmie |
| wymyśleć | wymyślić | wymyślić, wymyślił, choć myśleć, myślał |
| wypagadzać się | wypogadzać się | |
| wyrastać coś | uprawiać coś, rozmnażać coś | polski czasownik rosnąć nigdy nie jest przechodni, w przeciwieństwie do ang. grow |
| wysłuchać coś | wysłuchać czegoś | |
| wyszłem | wyszedłem | jednak por. wyschłem, choć wysechł |
| wziąść | wziąć | błędna analogia do iść, siąść, trząść, wieść, upaść, choć przecież podjąć, nająć |
| wzięłem | wziąłem | |
| z dużej litery | dużą literą, od dużej litery | niepotrzebny rusycyzm |
| z małej litery | małą literą, od małej litery | niepotrzebny rusycyzm |
| z nowego wiersza | od nowego wiersza | niepotrzebny rusycyzm |
| z wielkiej litery | wielką literą, od wielkiej litery | niepotrzebny rusycyzm |
| zadawalać | zadowalać | |
| zaklnąć | zakląć | zakląć – zaklnę – zaklnij – zaklął – zaklęła – zaklęty – zaklęcie |
| zapominać coś | zapominać czegoś | np. zapomnieć kluczy, zapominać czyjegoś nazwiska, ale zapominam cię |
| zaspakajać | zaspokajać | |
| zawiadować | zawiadywać | choć zawiadowca |
| zła renoma | zła opinia | |
| żołędź | żołądź | |
| życzyć komuś/sobie coś | życzyć komuś/sobie czegoś | np. czego Pan sobie życzy?, nie: ! co Pan sobie życzy? |
Uwaga: niektóre czasowniki o składni bezprzyimkowej, używane z przypadkiem innym niż biernik, zostały zebrane na oddzielnej stronie.
| forma wątpliwa | forma standardowa | uwagi |
|---|---|---|
| bardziej częsty | częstszy | dziś reguła użycia form prostych jest zupełnie rozchwiana |
| bez zdania racji | bez dania racji | |
| beza – pięć bezów | beza – pięć bez | ale przecież: nuda – nudów |
| budapesztanka | budapesztenka | dziś -e- jest nieregularne |
| co by się nie stało | cokolwiek się stanie | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| duża litera | wielka litera | wielką literę zamiast dużej proponuje się bez pokrycia w uzusie |
| dzień dzisiejszy | dziś | por. dzień wczorajszy, dzień jutrzejszy |
| fakt autentyczny | fakt, wydarzenie autentyczne | ale przecież: fakt wątpliwy, fakt rzekomy, fakt medialny |
| gdzie nie spojrzeć | gdzie tylko spojrzeć | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| ilość gatunków | liczba gatunków | błąd rzekomy, sztuczny, bo przecież pytamy: ile gatunków? |
| ilość mieszkańców | liczba mieszkańców | błąd rzekomy, sztuczny, bo przecież pytamy: ilu mieszkańców? |
| jak raz | akurat, właśnie | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| kartka papieru | kartka, arkusz papieru | rzekomy pleonazm, przecież może być kartka pocztowa, kartka pergaminu |
| kupywać | kupować | błędna analogia do dokupywać (obok dokupować); jednak znajdywać uznawane jest za poprawne |
| lód (porcja lodów) | lody | tak powszechne, że przestało razić (SJP dopuszcza!) |
| na dzień dzisiejszy | do dziś, dziś, do chwili obecnej | raczej oznaka stylu urzędowego niż błąd językowy |
| na ile | jak dalece, w jakim stopniu | powszechne, choć trochę potoczne |
| na pole | na dwór, na zewnątrz | regionalizm małopolski, który może razić w innych regionach |
| na polu | na dworze, na zewnątrz | regionalizm małopolski, który może razić w innych regionach |
| napotykać na coś | napotykać coś | analogia do natrafiać na coś |
| od przypadku do przypadku | od czasu do czasu | ganione jako germanizm |
| oddziaływujący | oddziałujący, oddziaływający | ale przecież: rozstrzeliwujący, przemyśliwujący |
| oddziaływuje | oddziałuje, oddziaływa | ale przecież: rozstrzeliwuje, przemyśliwuje |
| odnośnie czegoś | odnośnie do czegoś | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| oglądnąć | obejrzeć | regionalizm małopolski, który może razić w innych regionach |
| okazuje się być | okazuje się | ganione jako kalka składniowa z jęz. rosyjskiego (angielskiego, łaciny…) |
| okres czasu | okres | okres nie zawsze jest miarą czasu! – np. w matematyce |
| pełnić rolę | pełnić funkcję | rola i funkcja są bliskoznaczne, zastrzeżenia są więc niesłuszne |
| plastyk (tworzywo) | plastik | kiedyś zalecana forma plastyk zaczyna razić; ale wciąż artysta plastyk |
| pod rząd | z rzędu, w rzędzie | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| powtarzać raz jeszcze | powtarzać | pozorny pleonazm: raz jeszcze znaczy znowu |
| przekonywujący | przekonujący, przekonywający | ale przecież: rozstrzeliwujący, przemyśliwujący |
| przekonywuje | przekonuje, przekonywa | ale przecież: rozstrzeliwuje, przemyśliwuje |
| przerysowywujący | przerysowujący | ale przecież: rozstrzeliwujący, przemyśliwujący |
| przerysowywuje | przerysowuje | ale przecież: rozstrzeliwuje, przemyśliwuje |
| przy pomocy czegoś | za pomocą czegoś | ale: przy pomocy kogoś; rozróżnienie często nieprzestrzegane |
| przygotowywujący | przygotowujący | ale przecież: rozstrzeliwujący, przemyśliwujący |
| przygotowywuje | przygotowuje | ale przecież: rozstrzeliwuje, przemyśliwuje |
| pyra – pięć pyrów | pyra – pięć pyr | ale przecież: nuda – nudów |
| pyza – pięć pyzów | pyza – pięć pyz | ale przecież: nuda – nudów |
| rekonstrukcja i przebudowa | rekonstrukcja, przebudowa | tautologia pozorna: rekonstrukcja to odbudowa, nie przebudowa |
| standart | standard | obie formy są powszechne i obie powinny być poprawne |
| standartowy | standardowy | do niedawna standartowy widniał w słownikach |
| starkować | zetrzeć na tarce | poprawnie zbudowany regionalny nowotwór językowy |
| stwierdził | powiedział | nie wzbudza wątpliwości stwierdził = odkrył, przekonał się |
| tą kobietę | tę kobietę | obecnie forma tą jest już dopuszczalna w bierniku! |
| tu pisze, tu stoi | tu jest napisane | ale: tu stoi jak wół, stoi czarno na białym |
| tylko i wyłącznie | wyłącznie, tylko | nie jest to prawdziwa tautologia, raczej wyraz emfazy |
| tym niemniej | niemniej jednak, niemniej | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| ulegać poprawie | poprawiać się | poprawne pejoratywne lub neutralne: ulegać pogorszeniu, zmianie |
| uznać kogoś winnym | uznać kogoś za winnego | powszechne, ale ganione przez rusofobicznych krytyków |
| w dniu dzisiejszym | dziś, dzisiaj | używa się też w dniu wczorajszym, w dniu jutrzejszym |
| w drodze wyjątku | wyjątkowo | ganione jako zbyt urzędowe, ale obecne w języku literackim |
| w miesiącu styczniu | w styczniu | maniera urzędnicza, kalka wyrażenia łacińskiego |
| w międzyczasie | tymczasem | krytyka jest niesłuszna, formy tymczasem nie zawsze można zastosować |
| w oparciu o wyniki | opierając się na wynikach | także: na podstawie wyników |
| w pierwszym rzędzie | przede wszystkim | ganione jako germanizm; poprawne: stać w pierwszym rzędzie |
| wek | weka | bułka; poprawnie wek = słoik |
| wydaje się być | wydaje się | ganione jako kalka składniowa z jęz. rosyjskiego (angielskiego, łaciny…) |
| wziąć na tapetę | wziąć na tapet | dziś słowo tapet jest zupełnie zapomniane, za to tapeta – dobrze znana |
| za wyjątkiem | z wyjątkiem | ganione jako rusycyzm, ale bardzo rozpowszechnione |
| założyć płaszcz, buty | włożyć płaszcz, buty | ale: założyć okulary, krawat, maskę |
| zdaje się być | zdaje się | ganione jako kalka składniowa z jęz. rosyjskiego (angielskiego, łaciny…) |
Formy w rodzaju przekonywujący trafiają do słowników. Np. praca zbiorowa Wielki słownik angielsko-polski polsko-angielski wydawnictwa IBIS, wyd. II, Poznań 2009, podaje formę przekonywujący jako jeden z odpowiedników ang. plausible.