Skróty i symbole objaśniono tutaj.

Homonimy P-Ż

pada

pal
Pal ten pal – obejrzę to w systemie PAL.

1. Rzecz. m-nżyw. pal – zaostrzony słup wbity w ziemię.
2. Rzecz. m-nżyw. nieodm. PAL – system kodowania sygnału TV.
3. 2 lp tr. rozk. od palić.

palmy

panie – Panie

1. W lp rzecz. m-os. pan, używanego też jako zaimek grzecznościowy 2. os
   • mężczyzna;
   • ten, kto ma władzę nad kimś lub nad czymś;
   • bogacz, właściciel majątku ziemskiego;
   • mężczyzna stojący na czele domu, rodziny, gospodarstwa;
   • pracodawca w stosunku do służby;
   • nauczyciel (potocznie);
   • właściciel zwierzęcia domowego, zwłaszcza psa.
2. W lp rzecz. m-os. Pan, używanego też jako zaimek grzecznościowy 2. os. – Bóg.
3. MsW lp rzecz. m-os. Pan – arkadyjski bóg pasterzy, opiekun stad, przedstawiany w postaci człowieka z nogami i rogami kozła (od którego imienia pochodzi paniczny).
4. MBW lm rzecz. ż pani, używanego też jako zaimek grzecznościowy 2. os.

państwo

1. Rzecz. blp, używany też jako zaimek grzecznościowy 2. os
   • mężczyzna i kobieta jako para małżeńska;
   • towarzystwo złożone z osób obu płci;
   • pan i pani jako chlebodawcy w stosunku do służby.
2. Rzecz. n – zorganizowana politycznie społeczność zamieszkująca określone terytorium, mająca swój rząd i swoje prawa.

para

1. Rzecz. ż
   • substancja w stanie lotnym, tworząca się w czasie podgrzewania i stygnięcia cieczy lub ciał stałych;
   • dech, tchnienie.
2. Rzecz. ż
   • w odniesieniu do przedmiotów:
     • dwie jednakowe lub podobne sztuki czegoś, stanowiące komplet (np. buty),
     • dwa symetryczne narządy lub dwie części ciała pełniące jednakową funkcję w organizmie (np. płuca, oczy, ręce),
     • jeden przedmiot składający się z dwóch symetrycznych, złączonych części (np. okulary),
     • dwoje ludzi lub zwierząt (stojących parami);
   • w odniesieniu do ludzi:
     • dwoje ludzi sympatyzujących ze sobą, zakochanych lub będących małżeństwem,
     • dwoje ludzi, którzy właśnie zamierzają wziąć ślub lub właśnie wzięli ślub (młoda para);
   • jedna z dwóch sztuk lub istot stanowiących pewną całość (w wyrażeniach bez pary, do pary, parami, w parze).
3. Rzecz. ż – dawna moneta jugosłowiańska lub moneta turecka.
4. DB rzecz. m par – dawny członek parlamentu w niektórych krajach.

parę

1. B lp rzecz. ż. para (zob. wyżej).
2. Liczebnik nieokreślony nieodmienny – kilka.

pasować

paść

1. Rzecz. ż – potocznie: rzecz mało ważna, zepsuta, śmieć itd.
2. 2 lp tr. rozk. od paścić (obok paścij) – potocznie: psuć, niszczyć; zaniedbywać.
3. Czas. ndk paść, pasie, pasł – pilnować bydła na pastwisku; karmić, dawać karmę; sycić; przekarmiać.
4. Czas. dk paść, padnie, padł:
   • zmienić nagle pozycję na leżącą lub klęczącą (paść na kolana, na twarz);
   • zginąć gwałtowną, nagłą śmiercią (np. w boju);
   • poddać się, zaprzestać obrony; zostać zdobytym przez wroga (o mieście);
   • upaść, spaść, zlecieć;
   • trafić w coś, zatrzymać się na czymś (np. o świetle, cieniu); przenośnie: padło mu na umysł – coś spowodowało u niego chorobę psychiczną;
   • nastąpić, zdarzyć się, zwł. nagle (np. o rozkazie, strzale, bramce);
   • wylosować (np. padła szóstka na loterii);
   • być słyszanym (nieosobowo o wypowiedzianych słowach, np. padło w odpowiedzi).

pełni

pełznąć

1. Czas. ndk – blaknąć, matowieć, tracić intensywność koloru.
2. Czas. ndk – czołgać się, poruszać się nisko i powoli, na czworakach lub na brzuchu.

pensja
Całą pensję wydaję na jej pensję.

1. Stała miesięczna płaca.
2. Dawny zakład dydaktyczno-wychowawczy dla dziewcząt.
3. Renta inwalidzka, chorobowa lub emerytura (regionalizm).

pędzić

pętać

piec
Widzę piec, w którym można chleb piec.

1. Rzecz. m-nżyw. – urządzenie ogrzewnicze.
2. Czas. – oddziaływać na coś wysoką temperaturą.

piekli

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od piec.
2. 3 lp cz. ter. od pieklić (się) – złościć się.

pierzchnąć

1. Czas. dk – uciec w popłochu.
2. Czas. ndk – stawać się szorstkim, chropowatym (o cerze).

pili

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od pić.
2. 3 lp cz. ter. od pilić – naglić, przynaglać, napędzać, popędzać kogoś do czegoś.

pilot

1. Osoba:
   • mająca uprawnienia do kierowania lub faktycznie kierująca samolotem lub innym statkiem powietrznym;
   • prowadząca wycieczki, opiekująca się turystami, zajmująca się ich zakwaterowaniem, wyżywieniem, rozrywkami itp.;
   • zajmująca się przeprowadzaniem statków przez miejsca trudne do żeglugi;
   • towarzysząca kierowcy rajdowemu, czuwająca nad przebiegiem trasy w trakcie jej pokonywania,
   • jadąca na motocyklu w wyścigach kolarskich przed zawodnikami, wskazująca trasę wyścigu.
2. Samochód jadący przed lub za innym pojazdem mającym nieprzepisowe wymiary, specjalnie oznaczony.
3. Urządzenie do zdalnej obsługi telewizora, magnetowidu lub innego sprzętu.
4. Element ustający położenie materiału w tłoczniku.
5. Fragment filmu, programu, piewszy, wstępny odcinek serialu itp., zachęcający do obejrzenia całości.
6. Przynawet retman, Naucrates ductor, ryba drapieżna z rodziny ostrobokowatych (Carangidae), żyjąca w strefie otwartej mórz tropikalnych i subtropikalnych»

piła

1. Rzecz. ż – narzędzie do przecinania drewna, metali, kości, kamieni itp., zwykle w formie uzębionej stalowej listwy lub tarczy.
2. Rzecz. ż – człowiek naprzykrzający się, wymuszający (np. nauczyciel zmuszający uczniów do nauki).
3. Rzecz. ż – instrument muzyczny z grupy idiofonów, stalowa płyta, po której pociąga się smyczkiem lub w którą uderza, odpowiednio ją przy tym wyginając.
4. Rzecz. ż – ryba z grupy rekinów, Pristis.
5. 2 lp ż cz. przesz. czas. ndk pić – konsumować ciecz.

pleć (→)

płocie

płotki

płytki

po

pochodzić

podawać

1. Czas. dk podawać – dać coś wielu osobom.
2. Czas. ndk podawać – wręczać coś, przekazywać (np. z rąk do rąk).
3. Czas. ndk podawać – przybliżać coś umożliwiając komuś wzięcie tego czegoś.
4. Czas. ndk podawać – komunikować, informować, ogłaszać (np. sygnał odjazdu), zgłaszać (np. informację do redakcji czasopisma).
5. Czas. ndk podawać – wnosić na kogoś skargę do sądu.
6. Czas. ndk podawać się za kogoś – twierdzić, że jest się kimś, ogłaszać się kimś.
7. Czas. ndk podawać się do dymisji – ogłaszać koniec swojego urzędowania, odejście z urzędu.

podejść

podlec

podobna

podrobić

podróżować

pograć

pojmie

1. pojąć, pojmie, pojął – zrozumieć, ogarnąć myślą; wziąć (za żonę).
2. pojmać, pojmie, pojmał – wziąć do niewoli, złapać, złowić.

pokładzie

pokój

1. Brak wojny.
2. Równowaga ducha i umysłu (dziś w zwrocie idź w pokoju).
3. Pomieszczenie w lokalu mieszkalnym, zwykle bez urządzeń kuchennych i sanitarnych.

pokusić

polana

1. M lp imiesł. biernego czas. polać
2. rzecz. m-nżyw. polana
3. D lp rzecz. n. polano

Polanie na polanie, polanie Polan na polanie

Polka – polka

polonez

Polska – polska

połowie (od połów i od połowa)

pomnożyć

pomyje
Jak pomyje garnki, to zastaną pomyje.

1. Rzecz. blp pomyje – brudna woda po myciu naczyń z resztkami jedzenia.
2. 3 lp cz. przyszł. czas. pomyć – umyć wiele osób / rzeczy.

pomyli

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od pomyć.
2. 3 lp cz. przyszłego od pomylić.

popadać

popaść

1. Czas. dk popaść, popadnie, popadł – wpaść, dostać się, pogrążyć się; zdarzyć się, trafić się.
2. Czas. dk popaść, popasie, popasł – przez krótki czas paść zwierzęta; pasąc nakarmić po kolei lub wiele zwierząt.

poprzestawać

popuszczać

pory
Do tej pory, uprawiając pory, wykryłem trzy pory.

posadzić

posiadać

posłowie

posługiwać

posłużyć

postać
Ta postać nie zamierza tu ani chwili postać.

1. Rzecz. ż postać – kształt, wygląd; osoba, bohater.
2. Czas. dk postać, postanie, postał – stanąć (w zwrocie moja noga tam nie postanie).
3. Czas. dk postać, postoi, postał – pobyć gdzieś stojąc.

postój
Oto postój – tutaj postój.

1. Rzecz. m-nżyw. – zatrzymanie się na pewien czas, przerwa w podróży.
2. Rzecz. m-nżyw. – miejsce, w którym zatrzymują się niektóre pojazdy niemające stałej, wyznaczonej trasy (taksówki, wozy).
3. Rzecz. m-nżyw. – planowana przerwa w pracy maszyny, związana np. z jej konserwacją.
4. 2 lp tr. rozkaz. czas. postać, postoi, postał – pobyć gdzieś stojąc.

potem
Potem oblał się potem. Zob. homofony.

1. N lp rzecz. m-nżyw. pot – wydzielina gruczołów potowych.
2. Przysłówek – w chwili następującej po czymś, następnie.

potrzeba
Zob. homofony.

1. Rzecz. ż – to, co potrzebne, mus, konieczność.
2. Rzecz. ż – konieczność oddania moczu lub kału (iść za potrzebą).
3. Rzecz. ż – ciężkie położenie (być w potrzebie).
4. Wyraz nieodmienny używany jako orzecznik, zwykle z opuszczeniem jest (potrzeba, było potrzeba, będzie potrzeba, byłoby potrzeba = potrzeba by było) – trzeba, jest niezbędne, jest potrzebne.

potykać

poważyć

powiecie
Powiecie mi coś o tym powiecie?

1. 3 lm cz. przyszłego czas. dk powiedzieć, powie, powiedział – przekazać informacje za pomocą słów.
2. CMsW lp rzecz. powiat – jednostka podziału terytorialnego w Polsce, niższa od województwa.

powieść
Zob. homofony.

1. Rzecz. ż – wielowątkowy utwór epicki.
2. Czas. dk powieść, powiedzie, powiódł – poprowadzić; przesunąć po czymś ręką.

powłóczyć

powodzi
Dobrze mu się powodzi w czasie powodzi.

powodzie
Rozmawiamy o powodzie tego, że szaleją powodzie.

powozić

1. Czas. dk – wozić kogoś (coś) przez pewien czas.
2. Czas. ndk – kierować zaprzęgiem, końmi, wozem.

poznają

Poznania – poznania

1. D lp od Poznań – nazwa miasta.
2. D lp od poznanie – rzecz. odsł. od poznać; także termin filozoficzny: proces zdobywania wiedzy.

pożyczyć

prawa

prawi

procesować

promować

prosić

prostować

proś

przebiegły

przechodzić

przechwalać się

przecinek

przeczuć

przeczuwać

przejść

Przemyśl – przemyśl

przenosić

przepaść
Oto przepaść, w której można przepaść.

1. Rzecz. ż – głęboka rozpadlina, urwisko.
2. Czas. dk przepaść, przepadnie, przepadł – zaginąć, przestać być widocznym; zginąć.
3. Czas. dk przepaść, przepadnie, przepadł – ponieść klęskę (np. w wyborach); zmarnować się (np. o plonach).
4. Czas. dk przepaść, przepasie, przepasł – przekarmić (bydło).

przestać
Przestałem to robić i przestałem bez ruchu prawie pół godziny.

1. przestać, przestanie – przerwać jakąś czynność.
2. przestać, przestoi – pobyć gdzieś stojąc przez jakiś czas.

przeszły
Wszystko, przez co przeszły, to już teraz czas przeszły.

1. Przym. przeszły – dawny, miniony.
2. 3 lm nm-os. cz. przesz. od przejść.

przypadek
Jakiego przypadka używa się w tym przypadku?

1. przypadek, D lp przypadka – forma gramatyczna w deklinacji.
2. przypadek, D lp przypadku – zbieg okoliczności, coś, co zdarzyło się niespodziewanie.

przystać

przyznają

puszcza

puści

1. M lm m-os. od pusty – niczym nienapełniony; beztroski, bezmyślny.
2. 3 os. cz. przyszł. od puścić – przestać trzymać.

rabaty

rad (→ rad – rat)

rafa

1. Skała podwodna lub nieznacznie wystająca ponad wodę, powstająca z wapiennych szkieletów morskich organizmów.
2. Siatka druciana rozpięta na ramie, używana do przesiewania żwiru, ziemi kompostowej, piasku; arfa, przesiewacz.

raj

1. Rzecz. m-nżyw. – kraina szczęśliwości; miejsce pobytu zbawionych.
2. 2 lp tr. rozk. od raić – swatać; polecać, rekomendować.

rakieta

1. Obiekt latający poruszany silnikiem rakietowym (czasem odrzutowym),
   • wynoszący na orbitę statek kosmiczny;
   • napełniony materiałem wybuchowym spalającym się podczas lotu; raca, fajerwerk;
   • zawierający głowicę bojową, pocisk używany w działaniach wojennych.
2. Przyrząd do odbijania piłki w tenisie.

Rama – rama
Zob. homogramy.

1. Rzecz. ż rama – obramowanie z listew, prętów, służące jako oprawa; główna część podwozia.
2. Rzecz. m-os. Rama – siódme wcielenie Wisznu, bohater indyjskiej opowieści Ramajana.

rana, rano

ranny

razem
Pójdziemy razem? – Innym razem.

1. N lp od raz – cios; chwila, moment, przypadek.
2. Przysłówek razem – jednocześnie, łącznie.

regulować

robota

roboty
Roboty wykonają wszystkie roboty.

rodu (→ ród – rud – Rut)

rola
W tej roli uprawiam rolę.

1. Pole uprawne, ziemia świeżo zorana.
2. Postać z utworu scenicznego lub filmu, odtworzona przez aktora.
3. Tekst wypowiadany przez aktora, odtwarzającego postać utworu scenicznego lub filmu.
4. Udział, znaczenie kogoś lub czegoś w jakichś okolicznościach, w jakimś przedsięwzięciu; zadanie do spełnienia; występowanie w jakimś charakterze.
5. Duża rolka, zwój.

rozchodzić

rozmyślać

rozprawiać

rozrabiać

róg (pokoju i zwierzęcia)

rój

rupia (wymawiane rupja)
Zob. homogramy, homofony.

1. Jednostka monetarna Indii, Indonezji i kilku innych krajów.
2. Ruppia, roślina z rodziny rdestnicowatych.

ruda (→ ród – rud – Rut)

rumienić

Rut – rut (→ ród – rud – Rut)

rwie

1. 3 lp cz. ter. od rwać – szarpiąc dzielić na części.
2. CMs lp od rwa – choroba, ischias.

ryj
Tylko pode mną nie ryj, bo dostaniesz w ryj.

1. Rzecz.:
   • m-nżyw. – przedłużenie przedniego odcinka szęki i żuchwy (np. u świni).
   • m-nżyw. lub m-żyw. – twarz ludzka, usta (pot.).
2. 2 lp tr. rozk. od ryć:
   • robić doły w ziemi;
   • żłobić, tworzyć dziurę w drewnie, kamieniu itd.;
   • intrygować (pot. ryć pod kimś);
   • uczyć się intensywnie (pot.).

rząd

rżnąć

Sam – sam

1. Sam – zdrobnienie rzadkiego w Polsce imienia Samuel.
2. sam – rzecz. m-nżyw. – sklep samoobsługowy.
3. sam – zaimek wskazujący, że osoba działa samodzielnie, bez pomocy.
4. sam – zaimek oznaczający: samotny, odosobniony.
5. sam – wyraz podkreślający (emfatyczny), precyzujący, przeciwstawiający.
6. sam – archaiczny zaimek o znaczeniu ‘tu’, zachowany w dialekcie śląskim oraz w wyrażeniu tam i sam.

schodzić

skrobać

skuli

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od skuć.
2. 3 lp cz. przyszłego od skulić (się).

skup
Zob. homofony.

1. Rzecz. m-nżyw. – nabywanie czegoś; punkt, w którym coś się skupuje.
2. 2 lp tr. rozk. od skupić – zebrać w jednym miejscu, skoncentrować.

słać

słonina

1. Tłuszcz podskórny świni.
2. Mięso słonia.

smoczek

1. Zdrobnienie od smok.
2. Gumowa nasadka z otworkiem na butelkę, umożliwiająca ssanie z niej niemowlętom pokarmu.
3. Zabawka niemowlęca do ssania, mająca kształt takiej nasadki (bez otworka).
4. Narząd gębowy u kręgowców z gromady smoczkoustych (Cyclostomata), np. u minogów (Lampetra, Petromyzon).

spali

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od spać.
2. 3 lp cz. przyszłego od spalić.

spiera

spieszyć (→ spierz – spiesz)

spory
Wszystkie te spory wywoływały spory niepokój.

stać

staje

1. Rzecz. n – dawna miara długości lub areału gruntów.
2. 3 lp cz. ter. od stawać – dźwigać się na nogi.
3. 3 lp cz. ter. od stawać – przybierać położenie pionowe, stroszyć się, jeżyć się.
4. 3 lp cz. ter. od stawać – zatrzymywać się.
5. 3 lp cz. ter. od stawać – przybywać, zgłaszać się (np. na rozprawę do sądu, do poboru).
6. 3 lp cz. ter. od stawać – występować, pojawiać się, zajmować określone miejsce.
7. 3 lp cz. ter. od stawać – wystarczać (przestarz, np. nie staje komuś odwagi).

stali
Tam, gdzie stali, nie było stali.

1. 3 lm cz. przesz. od stać.
2. DCMs lp od stal.

stan
Zob. stanie (niżej)

1. Jakość, forma, postać, poziom lub ilość czegoś; położenie, warunki, w których się ktoś lub coś znajduje.
2. Stan cywilny – relacja do małżeństwa (np. mężatka, rozwiedziony); także – płeć, wiek, imię.
3. Wysokość zwierciadła wody (w rzece, studni itp.).
4. Nastrój, usposobienie.
5. Wcięcie w pasie, talia; także: część tułowia od ramion do bioder, kibić.
6. Część sukni od ramion do pasa.
7. Część państwa związkowego (w USA, w Meksyku, w Brazylii).
8. Jedna z warstw społecznych w XIII–XVIII wieku.
9. Zajęcie, zawód (np. stan górniczy).
10. Państwo, rząd (np. zamach stanu, racja stanu, sekretarz stanu, mąż stanu).

stanie
Zob. stan (wyżej)

1. MsW rzecz. m-nżyw. stan (zob. wyżej).
2. 3 lp cz. przyszł. czas. dk stanąć:
   • unieść tułów wspierając się na nogach;
   • wyprostować się (np. o włosach);
   • przyjąć położenie pionowe, być ustawionym pionowo (np. o książkach);
   • zatrzymać się; przestać funkcjonować;
   • zamarznąć, pokryć się lodem (o rzece);
   • stężeć (o galarecie);
   • zająć pozycję (także przenośnie, np. stanąć kołem, rzędem, w szeregu, na czele);
   • zmienić swój stan, zwł. nagle (np. stanąć w płomieniach, w zieleni);
   • zostać wzniesionym (o pomniku, budynku itd.);
   • dojść do skutku (np. o umowie, zakładzie);
   • wystarczyć (przestarzałe i w zwrotach, np. nie stanie komuś tchu).
3. W zwrocie jest w stanie – może, ma możliwość, ma siły, aby coś zrobić.

stara

starczy

stawać

stawiać

stawić

stopy

studiować

suma

szale (od szał, szal, szala)

Szczecina – szczecina

1. D lp od Szczecin – nazwa miasta.
2. Rzecz. ż – grube, twarde włosy świni.

szczotka

1. Przyrząd do zamiatania, czyszczenia lub czesania, składający się z oprawki i włosia, włókna sztucznego lub drutu.
2. Przedmiot, który przypomina taki przyrząd.
3. Element silnika lub prądnicy, nieruchomy element przewodzący, współpracujący z elementem poruszającym się.
4. Kosmyk włosów na tylnej stronie pęciny konia.

szybka

szyby
Chodzi o szyby wentylacyjne czy szyby w oknach?

śledzi

śmieć

śmieją

śmigło

1. 3 lp n cz. przesz. od śmignąć – przelecieć, machnąć; forma potoczna obok staranniejszego śmignęło.
2. Rzecz. n – urządzenie wirnikowe wytwarzające ciąg potrzebny np. do lotu helikoptera.

święta

świta

tablica

tak (→ tag – tak)

1. Partykuła stanowiąca potwierdzenie, uznanie czegoś za prawdziwe.
2. Przysłówek wskazujący na znaczne nasilenie tego, co oznacza wyraz, np. tak bym chciał, aby to była prawda.
3. Wyraz używany w zdaniach złożonych jako nawiązanie do zdania określającego stopień nasilenia, skutek lub przyczynę.
4. Wyraz używany w funkcjach ekspresywnych, wyrażający zdziwienie, życzenie, uniesienie, rozgoryczenie, ironię, np. ach tak?, żebyś tak mógł!
5. Przysłówek, po którym następuje zdanie uzupełniające, rozwijające, np. Zrobił tak, jak mu doradziłem.
6. Wyraz dźwiękonaśladowczy, zwykle powtórzony, lub używany w połączeniu z tik.

tam
Gdzie tam! Zbudowano tam tylko kilka tam.

1. Zaimek przysłowny miejsca: ‘w tamtym miejscu’, ‘do tamtego miejsca’, ‘w tamto miejsce’.
2. Zaimek nawiązujący do zdania podrzędnego miejsca, element wyrażeń tam, gdzie; tam, skąd; tam, dokąd.
3. Partykuła ekspresywna, osłabiająca lub podkreślająca negatywny stosunek.
4. D lm od rzecz. ż tama – budowla wodna w postaci wału, wznoszona przy regulacji rzeki.

tar
Zob. paronimy.

1. Rzecz. m-żyw. – himalajski gatunek pustorożców o długiej grzywie, zbliżony do kozy, Hemitragus jemlahicus.
2. D lm od tara – masa opakowania.

tchnąć

1. Czas. dk – wywołać korzystną zmianę (np. tchnąć nowe życie – książk.).
2. Czas. ndk – wydzielać coś, zionąć czymś (np. stęchlizną).

traf (→ traf – traw)
Tylko traf, bo jak nie, to będzie nieszczęśliwy traf.

1. Rzecz. m-nżyw. – przypadek, zbieg okoliczności.
2. 2 lp tr. rozk. od trafić – dosięgać celu, docierać na miejsce bez błądzenia.

trąb

trącić

trój (→ trój – truj)

trudni

1. M lm m-os. przym. trudny – wymagający wiele wysiłku, oporny.
2. 3 lp cz. ter. od trudnić – zajmować kogoś czymś (książk.).

tur
Zob. paronimy.

1. Rzecz. m-żyw. – wymarły ssak z rodziny pustorożców, Bos primigenius, przodek bydła domowego.
2. Rzecz. m-żyw. – odmiana dzikiej kozy żyjąca na Kaukazie; dziś rozróżniane dwa gatunki: koziorożec kaukaski (Capra caucasica) i koziorożec walcorogi (Capra cylindricornis), dawniej łącznie zwane Turus caucasicus; także nazwa koziorożca pirenejskiego (Capra pyrenaica).
3. D lm od tura – kolejność, kolejka, etap, jedna z kolejno powtarzających się czynności.

tusz (→ tusz – tuż)

tykać

tyle

1. Zaimek liczebny lub liczebnik nieokreślony.
2. Ms lp od tył – część, strona przeciwległa do przodu, frontu.

ubóstwiać

ucha

1. M lp ż – zupa rybna.
2. D lp od ucho – organ słuchu, także część ciała związana z odbieraniem zmysłu słuchu.

uczuć

1. Czas. dk uczuć, uczuje, uczuł – doznać wrażenia zmysłowego, doznać emocji.
2. D lm od uczucie – stan psychiczny; doznanie fizyczne.

uczuli

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od uczuć.
2. 3 lp cz. przyszłego od uczulić.

uda
Czy uda się rozłożyć uda?

1. M lm rzecz. n udo – część nogi.
2. 3 lp cz. przysz. od udać – wyglądać lub zachować się jak ktoś inny, inaczej niż się myśli, nieszczerze.
3. uda się, 3 lp cz. przysz. od udać się – być zgodnym z oczekiwaniem, dobrze wyrosnąć, rozwinąć się, dobrze się zakończyć.
4. uda się, 3 lp cz. przysz. od udać się – pójść, pojechać.

uganiać się

ujadać

ul, ula
Jedna z Ul czyści ul. Ula wybiera miód z ula.

1. Rzecz. m-nżyw. – pomieszczenie dla pszczół.
2. D lm od Ula, zdrobn. od Urszula.

uląc się

ulewa

upaść

1. upaść, upadnie, upadł – przewrócić się, zlecieć, skończyć się niepowodzeniem.
2. upaść, upasie, upasł – utuczyć.

ustać

ustali

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od ustać.
2. 3 lp cz. przyszłego od ustalić.

utkać

utykać

uwalać

uznają

wad (→ wad – wat – VAT)

wahać

wal
Gdy podpłynie wal, mocno siekierą wal.

1. Rzecz. m-żyw. wal – ssak z rzędu waleni, wieloryb.
2. wal – 2 lp tr. rozk. czas. ndk walić – uderzać mocno, powodować rozpadanie.

wal (wale – walę)

wale (o wale, wale(nie), Walentyny)

wapnie

warkocze

Warta – warta

ważyć

ważki

wejść

węgle

wić

wieść
Zob. homofony.

1. Rzecz. ż wieść – wiadomość.
2. Czas. ndk wieść, wiodę, wiedziesz – prowadzić.

wieku (wiek, wieko)

więź

wina
Twoja wina, żeś nie wypił tego wina.

1. Rzecz. ż wina – czyn naruszający normy postępowania.
2. D lp rzecz. n wino – napój alkoholowy otrzymywany z winogron lub innych owoców.

winny (winny krzew, winny smak, winny czegoś)

włoski

wole (→ wole – wolę)

woli (→ wole – wolę)

wolno
Czy na autostradzie wolno jechać tak wolno?

1. Przysłówek od wolny, nie śpiesząc się, pomału.
2. Przysłówek od wolny, swobodnie, luzem, osobno (o stojącym budynku).
3. Skostniała forma przymiot, tylko jako orzecznik: jest dozwolone, dopuszczalne (prawnie), można, uchodzi.

wręcz

Wrzeszcz – wrzeszcz

1. Wrzeszcz – rzecz. m-nżyw., dzielnica Gdańska.
2. wrzeszcz – 2. lp tr. rozk. od wrzeszczeć – głośno krzyczeć.

wstrzelać

wydali

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od wydać.
2. 3 lp cz. przyszłego od wydalić.

wydrze
Wydrze wydrzę wydrze wydrze wydrze wydrzę (młode wydry zabierze wydrze młode wydry). Zob. homofony.

wydymać

wyglądać

wyjść

wykształcić

wyląc się

wyłam

1. 1 lp ż. cz. przeszłego od wyć.
2. 2 lp tr. rozk. od wyłamać.

wymyć

wyrzekać

wysiąkać

wystawać

wystrzelać

wywrzeć

wyżąć
Chcę wyżąć bieliznę, później pójdę wyżąć resztę zboża. Zob. homofony: rznę, paronimy: nowożeńcy.

1. wyżąć, wyżmie – wycisnąć wodę z prania.
2. wyżąć, wyżnie – wyciąć do końca zboże, trawę itp.

wyżyć

zabiegać

zakład

zaląc się

zamek
Zamek, który otwiera zamek. Jedną ręką zapiął zamek kurtki, drugą zamknął zamek w drzwiach zamku.

1. zamek, D lp zamka, rzadziej zamku:
   • urządzenie do zamykania drzwi;
   • zapięcie błyskawiczne, na przykład w kurtce lub w spodniach;
   • część konstrukcyjna broni palnej.
2. zamek, D lp zamku – typ budowli warownej.

zamieć

zaparzyć się
Zob. paronimy.

1. Stać się odpowiednim do spożycia – o herbacie, kawie po zalaniu ich wrzątkiem.
2. Stać się nieodpowiednim do spożycia, zepsuć się – o produktach przechowywanych w zbyt wysokiej temperaturze bez dostępu powietrza.

zapaść

1. Rzecz. ż – stan ostrej niewydolności krążenia.
2. Rzecz. ż – zły, krytyczny stan czegoś (np. polskiej gospodarki).
3. Rzecz. ż – fragment konstrukcji, zapadający się w pewnych okolicznościach (np. funkcjonujący jako pułapka), zapadnia (region.).
4. Rzecz. ż – miejsce, gdzie teren zapadł się (np. w wyniku tąpnięcia), niewielkie zapadlisko (region.).
5. Czas. dk zapaść, zapadnie, zapadł – osunąć się w dół (np. o kurtynie), stać się wklęsłym, zagłębić się w czymś (także zapaść się).
6. Czas. dk zapaść, zapadnie, zapadł – zachorować.
7. Czas. dk zapaść, zapadnie, zapadł – nastać, nastąpić (np. o ciemnościach).
8. Czas. dk zapaść, zapadnie, zapadł – skryć się, schować się.
9. Czas. dk zapaść, zapasie, zapasł – utuczyć nadmiernie, ze szkodą dla zdrowia.

zasada
Jakimi zasadami należy kierować się przy pracy z zasadami?

1. Reguła, norma postępowania.
2. Związek chemiczny, którego roztwór charakteryzuje się pH > 7 (jedno z kilku używanych w chemii określeń, bynajmniej nie równoznacznych).

zastać

zaś
Zob. uwagi o poprawnym użyciu.

1. Spójnik przeciwstawiający łączący zdania współrzędne, ‘natomiast’, ‘podczas gdy’.
2. Partykuła uwydatniająca człon objaśniający.
3. Przysłówek znaczący ‘ponownie, znów, jeszcze raz’ (regionalizm).
4. Partykuła uwydatniająca jakiś człon zdania, zwykle zaprzeczonego, ‘znów’ (regionalizm).

zawalać

zawrzeć

1. zawrzeć, zawrze, zawarł – ustanowić coś z kimś (np. pokój, umowę), pomieścić w sobie.
2. zawrzeć, zawrze, zawrzał – zacząć wrzeć, zagotować się.

zbiegły

zbroi

zbyt

zdążać

1. poruszać się w jakimś kierunku, zmierzać do określonego celu, podążać w określoną stronę
2. przybywać dokądś na czas, kończyć pracę w określonym czasie, dotrzymywać komuś kroku

zejść

zganiać się

zmyli

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od zmyć.
2. 3 lp cz. przyszłego od zmylić.

zwali

1. 3 lm m-os. cz. przeszłego od zwać.
2. 3 lp cz. przyszłego od zwalić.

zwierz (→ zwierz – zwiesz)

żąć

żebra, żebrze

1. żebro, Ms lp żebrze, MBW lm żebra – kość tworząca klatkę piersiową.
2. żebrać, 3 lp cz. ter. żebrze lub żebra (zob. niżej) – prosić o datki pieniężne, o jałmużnę, o wsparcie; utrzymywać się z jałmużny.

żegnać się

życie

1. MBW lp rzecz. n życie – stan organizmu polegający na nieprzerwanym ciągu określonych procesów.
2. CMs lp rzecz. n żyto – zboże, trawa z gatunku Secale cereale.

żyto

1. Bezosobnik od żyć (rzadko używany) – istnieć i funkcjonować w sposób właściwy organizmom żywym (i szereg innych znaczeń).
2. Rzecz. n żyto – zboże, trawa z gatunku Secale cereale.

Ciąg dalszy – Continuation

2024-10-07