Deklinacja

Wstęp

Część poprzednia – Powrót do pierwszej strony

W tabelach oznaczono kolorami:

Spis treści:

Objaśnienia do tabel:

  Objaśnienia
r. rodzaj
  m     męski  
m-os. (m1) męskoosobowy
m-żyw. (m2) męskożywotny (nieosobowy)
m-nżyw. (m3) męskonieżywotny
n nijaki
ż żeński
l.   liczba  
poj. (lp) pojedyncza
mn. (lm) mnoga
  przypadek
  M   mianownik
D dopełniacz
C celownik
B biernik
N narzędnik
Ms miejscownik
W wołacz
Mx forma deprecjatywna M i W liczby mnogiej
~0 brak końcówki

Odmiana rzeczowników

Zestawienie końcówek

  rodzaj
męski nijaki żeński
osobowy żywotny nieżywotny
  liczba pojedyncza
M ~0, ~o ~a ~0 ~o, ~e, ~ę ~a, ~i ~0
D ~a ~y ~a, ~u ~u, ~a ~a ~y (~i), ~i (~y)
C ~owi, ~u ~e ~owi, ~u ~u ~e, ~i (~y) ~i (~y)
B ~a (=D) ~ę ~a, ~u ~0 ~o, ~e, ~ę ~ę ~0
N ~em ~ą ~em ~ą
Ms ~e, ~u ~e, ~i (~y) ~i (~y)
W ~e, ~u ~o ~e, ~u ~o, ~e, ~ę ~o, ~u ~i (~y)
  liczba mnoga
MW ~i (~y), ~e, ~owie, ~a ~y (~i), ~e ~a ~y (~i), ~e
Mx ~y (~i), ~e n/a
D ~ów, ~i (~y), ~0
C ~om
B ~ów, ~i (~y), ~0 ~y (~i), ~e ~a ~y (~i), ~e
N ~ami, ~mi
Ms ~ach

W liczbie mnogiej zawsze wołacz równy jest mianownikowi.

UWAGA:

  1. Zapis ~y (~i) oznacza:
  2. Zapis ~i (~y) oznacza:

Wymiany spółgłoskowe

Pozycja Wymiany spółgłosek
~0 p b f w m t st d zd
~e pie [p′e] bie [b′e] fie [f′e] wie [w′e] mie [m′e] cie [će] ście [śće] dzie [dźe] ździe [źdźe]
~i pi [p′i] bi [b′i] fi [f′i] wi [w′i] mi [m′i] ci [ći] ści [śći] dzi [dźi] ździ [źdźi]

Pozycja Wymiany spółgłosek
~0 s z n sn zn ł sł zł r
~e sie [śe] zie [źe] nie [ńe] śnie [śńe] źnie [źńe] le śle źle rze
~i si [śi] zi [źi] ni [ńi] śni [śńi] źni [źńi] li śli źli rzy*

Pozycja Wymiany spółgłosek
~0 k g ch h
~e ce, cze*** dze, że*** sze że (dze)
~i cy* dzy* si [śi]  
~em kiem [k′em] giem [g′em] chem hem
~y ki [k′i]** gi [g′i]** chy hy

Pozycja Wymiany spółgłosek
1 p b f w m j ć dź ś ź ń
2 pi [p′] bi [b′] fi [f′] wi [w′] mi [m′] j ci [ć] dzi [dź] si [ś] zi [ź] ni [ń]
3 p [p′] b [b′] f [f′] w [w′] m [m′] j, 0 c [ć] dz [dź] s [ś] z [ź] n [ń]

  wymiany tylko w pisowni
  wymiany tylko w wymowie
  wymiany fonetyczne i ortograficzne
1 pozycja przed spółgłoską i na końcu wyrazu
2 pozycja przed samogłoską a, ą, e, ę, o, ó, u
3 pozycja przed samogłoską i
  UWAGA: j znika po samogłosce przed i
* następujące i zmienia się w y
** następujące y zmienia się w i
*** w wołaczu lp rzeczowników męskich

Podział rzeczowników

Analiza form fleksyjnych polskich rzeczowników pozwala podzielić je najpierw na grupy odpowiadające rodzajom gramatycznym.

Rzeczowniki rodzaju męskoosobowego mają:

  1. biernik równy dopełniaczowi w obu liczbach (D=B);
  2. w dopełniaczu (i bierniku) lp końcówkę ~a;
  3. w celowniku lp końcówkę ~owi (wyjątkowo ~u);
  4. w mianowniku lp mają końcówkę zerową, rzadko ~o; niektóre mają końcówkę ~a i odmieniają się w liczbie pojedynczej jak żeńskie; niektóre mają ~y (i) i odmieniają się jak przymiotniki;
  5. w mianowniku liczby mnogiej mają końcówki: ~i (~y), przed którą zachodzą wymiany spółgłosek, ~e lub ~owie (rzadko ~a), nigdy ~y (~i);
  6. tworzą specjalną, nacechowaną formę mianownika-wołacza lm (Mx).

Rzeczowniki rodzaju męskożywotnego mają:

  1. biernik równy dopełniaczowi w liczbie pojedynczej (D=B), mianownikowi w liczbie mnogiej (M=B);
  2. w dopełniaczu (i bierniku) liczby pojedynczej końcówkę ~a (wyjątkowo ~u);
  3. w celowniku lp końcówkę ~owi (wyjątkowo ~u);
  4. w mianowniku lp mają końcówkę zerową;
  5. w mianowniku lm mają końcówki ~y (~i) lub ~e, nigdy ~i (~y), ~owie.

Rzeczowniki rodzaju męskonieżywotnego mają:

  1. biernik równy mianownikowi w obu liczbach (M=B);
  2. w dopełniaczu lp końcówkę ~u lub ~a;
  3. w celowniku liczby pojedynczej końcówkę ~owi;
  4. w mianowniku lp mają końcówkę zerową;
  5. w mianowniku lm mają końcówki ~y (~i) lub ~e, nigdy ~i (~y), ~owie.

Rzeczowniki rodzaju nijakiego mają:

  1. biernik i wołacz równe mianownikowi w obu liczbach (M=B=W);
  2. w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówkę ~a;
  3. w celowniku liczby pojedynczej końcówkę ~u;
  4. w mianowniku lp mają końcówkę ~o lub ~e;
  5. w mianowniku lm mają końcówkę ~a (wyj. inne).

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego mają:

  1. biernik liczby pojedynczej różny tak od mianownika, jak i od dopełniacza (jednak równy mianownikowi, gdy jest ma on końcówkę zerową);
  2. celownik lp równy miejscownikowi (C=Ms).

Inny podział opiera się na jakości końcowej głoski tematu. Wyróżnimy więc rzeczowniki:

  1. o tematach zakończonych na:
    1. p, b, f, w, m;
    2. s, z, n;
    3. t, d, st, zd, sn, zn.
  2. twardotematowe, o tematach na ł;
  3. twardotematowe, o tematach zakończonych na r;
  4. o tematach zakończonych na ch, h;
  5. o tematach zakończonych na k, g;
  6. miękkotematowe, o tematach na ć, dź, ś, ź, ń;
  7. miękkotematowe, o tematach na j po samogłosce;
  8. miękkotematowe, o tematach na j po spółgłosce;
  9. miękkotematowe, o tematach na p′, b′, f′, w′, m′;
  10. miękkotematowe, o tematach na l;
  11. o tematach zakończonych na c, dz, cz, dż, sz, ż, rz;
  12. o tematach zakończonych na samogłoskę a, o, u;
  13. o tematach zakończonych na samogłoskę e.

Standardowy podział rzeczowników, używany w wielu słownikach, można znaleźć tutaj.

Tu omówiono dystrybucję poszczególnych końcówek i zmian w temacie.

Tu zaprezentowano listę końcówek.

A tutaj można zapoznać się z uzasadnieniem przyjętego sposobu prezentacji.

Ciąg dalszy

Inne ujęcie deklinacji

Strona główna – Gramatyka polska

2022-03-14