Wersja z 2023-03-08

Błędy na maturze z biologii

czyli jak poprawnie pisać i czego unikać

Korepetycje z biologii

Oto lista poprawnych sformułowań, słów kluczowych i wskazówek przydatnych na egzaminie maturalnym z biologii.

Uwagi ogólne

• Rysowana tabela musi być zamknięta.
• Wykres musi zawierać jednostki, musi być zaznaczone zero.
• Oś X jest osią zmiennej niezależnej, oś Y zmiennej zależnej (Y zależy od X), np. jeśli temperatura wpływa na pH, to temperatura musi być na osi X, a pH na osi Y.
• Zmienna, na którą my wpływamy (np. temperatura, poziom oświetlenia), jest niezależna; natomiast zmienna zależna to jest to, co mierzymy jako rezultat eksperymentu, np. szybkość rozkładu substancji przez enzym lub intensywność wydzielania tlenu.
• Tendencja zawartości czegoś na przestrzeni lat może być spadkowa lub wzrostowa, nie: tendencja spada lub wzrasta.
• Piszemy: zwykle, najczęściej, rzadko, dużo, nie: zawsze, nigdy, nieograniczone.
• Na ogół: coś może być szkodliwe, nie: coś jest szkodliwe¹.
• Używamy formy: hamowanie, nie: zahamowanie, spowalnianie.
• Problemy badawcze formułujemy tak, by nie odnosiły się tylko do metodyki wykonanego doświadczenia i by nie zakładały działania czegoś, co dopiero mamy zbadać (np. jak wpływają allelopatiny na rozwój nasion).
• Podajemy zawsze, jaki gatunek jest obiektem badań, dlatego piszemy np.: obecność grzybów mikoryzowych zwiększa pobieranie jonów przez roślinę XYZ, nie: obecność grzybów mikoryzowych zwiększa pobieranie jonów.
• Porównujemy coś do czegoś i skupiamy się na tym, co się porównuje, np. porównanie układu limfatycznego do krwionośnego wymaga skupienia się na układzie limfatycznym.
• Przy zadaniach z transportu zawsze podajemy skąd, dokąd, przez co, za pomocą czego.
• Używamy sformułowania: ciśnienie parcjalne gazów (np. w powietrzu), nie: ciśnienie gazów.
• Średnica czegoś może być większa, nie: szersza.
• Gdy pytanie dotyczy sposobu, w jaki coś się odbywa lub coś wpływa na coś innego, należy w miarę możliwości podać przyczynę i mechanizm zjawiska.
• Gdy pytanie dotyczy wpływu jakiegoś czynnika, piszemy o tym czynniku, a nie o jego braku (np. przy pytaniu o wpływ światła nie piszemy o wpływie ciemności).
• Gdy pytanie dotyczy wpływu jakiegoś czynnika, piszemy o tym czynniku, a nie o tym co się dzieje w jego obecności (np. przy pytaniu o wpływ światła nie piszemy o rozwoju w obecności światła).
• Wniosek z doświadczenia nie może być zbyt ogólny, np. perz wykazuje allelopatię ujemną – zmniejsza szybkość kiełkowania nasion grochu, nie: między perzem a grochem występuje allelopatia ujemna.

Komórka i biochemia

• Wapń, jony wapnia, nie: wapno, jony wapna.
• W odniesieniu do wiązania między cząsteczkami cysteiny o postaci —S—S— używamy terminu: mostek disiarczkowy, mostek dwusiarczkowy, mostek disulfidowy, wiązanie disiarczkowe, wiązanie disulfidowe, nie: mostek siarczkowy, wiązanie siarkowe, wiązanie siarczkowe, wiązanie tiolowe, wiązanie sulfonowe.
• Rybosomy to struktury komórkowe, nie: organelle².
• W jąderku powstają podjednostki rybosomów, nie: całe rybosomy.
• Szorstka siateczka śródplazmatyczna, czyli szorstkie retikulum endoplazmatyczne, zawiera rybosomy.
• Ściana komórkowa (o ile jest obecna) nadaje kształt komórce, nie: błona komórkowa nadaje kształt komórce.
• Cholesterol zmniejsza płynność błony fosfolipidowej, nie: usztywnia.
• Struktura przestrzenna białka warunkuje jego funkcję katalityczną dzięki jej przestrzennemu dopasowaniu do substratu, które warunkuje obniżenie energii aktywacji, zajście konkretnej reakcji i powstanie konkretnego produktu (należy wyjaśnić, co daje przestrzenne dopasowanie, podając przynajmniej jeden z trzech wymienionych skutków), nie: dzięki przyśpieszeniu reakcji (tautologia).
• Reakcja jest anaboliczna, gdy jest reakcją syntezy, gdy ze związków prostszych powstają związki bardziej złożone, gdy wymaga dostarczenia energii / ATP, nie: gdy poziomu energetycznego produktów jest wyższy niż substratów (nie zawsze tak jest).
• Energia jest uwalniana w czasie hydrolizy wiązań wysokoenergetycznych ATP, źródłem energii jest hydroliza, energia (potrzebna do czegoś, np. do wykonania pracy) pochodzi z hydrolizy, nie: energia powstaje w czasie hydrolizy.
• Mitochondria dostarczają ATP, w mitochondriach wytwarzane jest ATP, mitochondria dostarczają energii, energia jest przetwarzana, przekształcana, uwalniana, dostarczana, nie: energia powstaje, energia jest wytwarzana, energia jest produkowana, energia jest generowana³, energia jest przechowywana, energia jest magazynowana.
• Gdy mowa o wymianie gazowej, odnosimy się najlepiej zarówno do tlenu, jak i do dwutlenku węgla (zdecydowanie nigdy wyłącznie do CO₂).
• Usunięcie neuroprzekaźnika jest konieczne do zamknięcia kanałów jonowych, co warunkuje ustalenie różnicy stężeń jonów po obu stronach błony i przywrócenie jej pobudliwości, nie: usunięcie przekaźnika jest niezbędne dla repolaryzacji błony (odpowiedź powinna nawiązywać do stanu depolaryzacji).

Wirusy i drobnoustroje

• Mówimy: namnażanie wirusów, nie: rozmnażanie wirusów.
• Efektem cyklu litycznego jest namnożenie wirusa i zniszczenie (liza, śmierć) komórki, lub: powstanie wirusów potomnych i opuszczenie przez nie komórki, nie: (tylko) zniszczenie komórki.
• Wirusy i niektóre bakterie są oporne na antybiotyki, nie: odporne na antybiotyki.

Rośliny

• U mszaków są listki, nie: liście.
• U roślin następuje programowana śmierć komórki, nie: apoptoza⁴.
• W nasionach zachodzi hydroliza materiałów zapasowych.
• Drewno większości roślin okrytonasiennych składa się z naczyń bez ścian poprzecznych, a drewno roślin nagonasiennych składa się z cewek zawierających jamki, nie: drewno roślin okrytonasiennych składa się z naczyń, a drewno roślin nagonasiennych składa się z cewek.
• Bielmo pełni funkcję spichrzową⁵, nie: odżywczą.
• Nasiona w pewnych warunkach dłużej zachowują zdolność kiełkowania, nie: w tych warunkach jest lepsza zdolność kiełkowania nasion.
• Woda jest pobierana wraz z solami mineralnymi, nie: z gleby pobierana jest woda.
• W wypadku mikoryzy strzępki zastępują włośniki.
• Suchy lód w szklarni sprawia, że jest więcej dwutlenku węgla, co ogranicza fotooddychanie, zatem fotosynteza zachodzi z większą intensywnością / powstaje więcej produktów fotosyntezy / następuje zmniejszenie strat i zwiększenie plonów.
• Z fotosystemów / z cząsteczek chlorofilu wybijane są elektrony, nie: fotosystemy / cząsteczki chlorofilu są donorem elektronu, nie: fotosystemy / cząsteczki chlorofilu pochłaniają energię i ulegają wzbudzeniu.
• W fotosyntezie między błonami (w przestrzeni międzybłonowej) wytwarza się potencjał chemiosmotyczny, tak samo jak między błonami mitochondrium.
• Aparaty szparkowe otwierają się na dzień, nie: w ciągu dnia, w czasie dnia.
• Światło hamuje wzrost hipokotyla, nie: brak światła powoduje znaczne wydłużenie hipokotyla, nie: im mniej światła, tym dłuższy hipokotyl siewek.
• Badamy wpływ wyciągu z perzu (nie: wpływ perzu, nie: wpływ podlewania nasion grochu wodą, w której moczono kłącza perzu, nie: wpływ allelopatin z kłączy perzu) na zdolność kiełkowania nasion grochu.

Zwierzęta

• Gąbki mają mezohyl, nie: mezogleę.
• Stawonogi mają odnóża (także: nogi), nie: nóżki, nie: kończyny.
• Owady mają trzy pary nóg / odnóży krocznych / tułowiowych, nie: trzy pary odnóży.
• Na pytanie o cechy budowy odpowiadamy np.: odnóża pierwszej pary u turkucia są duże i szerokie, masywne, dobrze umięśnione, mają kolce (haczyki, wyrostki, ząbki, pazurki) umożliwiające drążenie korytarzy w ziemi, nie: turkuć ma odnóża grzebne.
• Owady mają skrzydła, nie: skrzydełka.
• Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym, przeobrażenie niezupełne, hemimetabolia, dopuszczalne: przeobrażenie niecałkowite, półprzeobrażenie, nie: przeobrażenie niepełne, przeobrażenie częściowe, przeobrażenie pośrednie, przeobrażenie proste, rozwój niezupełny.
• O przeobrażeniu niezupełnym mówimy, gdy w cyklu rozwojowym (w rozwoju osobniczym) nie występuje stadium poczwarki, nie: gdy larwa jest podobna do formy dorosłej (imago).
• Jamy szpikowe kości ptaków są wypełnione powietrzem, nie: kości pneumatyczne ptaków są puste.
• W wyniku zmiany objętości klatki piersiowej ptaków zmienia się objętość worków powietrznych, przez które przechodzi powietrze i możliwa jest wentylacja, nie: płuca ptaków zmieniają objętość.
• Przystosowaniem ptaków do lotu jest wykształcenie lekkiego, rogowego dzioba, nie: utrata zębów (zob. tutaj).
• Rola symbiotycznych pierwotniaków żyjących w żołądku przeżuwaczy polega na trawieniu celulozy wchodzącej w skład pokarmu, nie: biorą udział w trawieniu pokarmu, nie: stanowią źródło białka dla przeżuwacza, nie: dostarczają zwierzęciu enzymów trawiących celulozę, nie: rozkładają niestrawione związki.

Człowiek

• Komórki gruczołowe błony śluzowej wydzielają śluz, nie: błona śluzowa wydziela śluz.
• Insulina powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi, nie: obniża.
• Tkanka chrzęstna, tkanka chrzęstna szklista, chrząstka, nie: tkanka szklista.
• Tkanka kostna, istota zbita tkanki kostnej, tkanka kostna zbita, nie: tkanka zbita, kość (w znaczeniu tkanki).
• Istota zbita tkanki kostnej, nie: tkanka zbita.
• Kościozrosty występują w czaszce dorosłego człowieka.
• Najbardziej masywne kręgi są w odcinku lędźwiowym, bo utrzymują ciężar górnej części ciała.
• Guzki zębów, nie: guzełki.
• Zęby trzonowe są masywne, mają dużą powierzchnię, mają guzki, mają wgłębienia, nie: są płaskie, nie: są spłaszczone.
• Mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe, nie: mięśnie poprzecznie prążkowane.
• Fermentacja mlekowa lub (poprawniej!) mleczanowa (w mięśniach), nie: fermentacja (bez określenia jaka).
• Wzrost tempa metabolizmu jest skutkiem szybkich skurczy włókien mięśniowych, nie: wzrost tempa metabolizmu prowadzi do pojawienia się dreszczy, wzrost tempa metabolizmu prowadzi do pojawienia się skurczy mięśni szkieletowych.
• Podczas zintensyfikowanych przemian metabolicznych uwalniane jest ciepło, nie: wskutek wzrostu tempa metabolizmu podnoszona jest temperatura.
• W wyniku większej intensywności reakcji metabolicznych większa część energii chemicznej ulega zamianie w ciepło, nie: w wyniku większej intensywności reakcji metabolicznych produkowane jest ciepło.
• W jamie ustnej trawione są polisacharydy (wielocukry), nie: cukry.
• Żółć emulguje tłuszcze, nie: trawi⁷.
• „Wentylacja płuc”, ewentualnie „cykl wentylacyjny”, ostatecznie: „ruchy oddechowe”, nie: oddychanie⁸.
• Między pęcherzykami płucnymi a naczyniami włosowatymi (lub: w płucach) zachodzi wymiana gazowa zewnętrzna, nie: oddychanie.
• Między naczyniami włosowatymi a tkankami ciała (lub: w tkankach) zachodzi wymiana gazowa wewnętrzna, nie: oddychanie.
• Wewnątrz komórek, w mitochondriach, zachodzi oddychanie komórkowe, nie: oddychanie.
• Węzeł zatokowo-przedsionkowy generuje impulsy, nie: impulsy nerwowe.
• Namnażanie i różnicowanie erytrocytów, nie: powstawanie erytrocytów.
• Krew natlenowana, utlenowana lub natleniona, nie: utleniona.
• Krew odtlenowana lub nienatleniona, nie: nieutleniona.
• Wiązanie hemoglobiny z tlenem to natlenowanie lub utlenowanie, nie: utlenianie.
• Stężenie glukozy we krwi, nie: poziom glukozy we krwi.
• Wydalanie to usuwanie zbędnych i toksycznych produktów przemiany materii, nie: usuwanie niestrawionych resztek pokarmu.
• Opisując powstawanie obrazu na siatkówce, należy zacząć od podania, że na rogówkę padają promienie świetlne odbite od widzianego przedmiotu.
• Tarcza nerwu wzrokowego, lepiej niż: plamka ślepa.
• Tarcza nerwu wzrokowego (plamka ślepa) to miejsce wyjścia nerwu wzrokowego, nie: miejsce, w którym przebiega nerw wzrokowy.
• Rodopsyna zawarta w komórkach siatkówki absorbuje (pochłania) fotony (światło), co zmienia jej strukturę przestrzenną (kształt) i prowadzi do transdukcji (przekazania) sygnału (powstania impulsu nerwowego).
• Cholesterol jest prekursorem hormonów steroidowych, nie: hormonów pochodzenia tłuszczowego, hormonów nadnerczy.
• Przeciwciała wiążą antygeny, nie: niszczą antygeny.
• Podczas zapłodnienia plemnik łączy się z oocytem, nie: z komórką jajową.
• Enzymy uwolnione z akrosomu rozpuszczają wieniec promienisty oocytu, nie: komórki jajowej, nie: akrosom przebija ścianę komórki oocytu, nie: enzymy zawarte w akrosomie trawią błonę komórkową oocytu.

Genetyka

• Kod genetyczny każdego organizmu jest (zasadniczo) taki sam, nie: organizmy mają różne kody genetyczne.
• W genetyce zmianom podlega informacja genetyczna, nie: kod genetyczny.
• Nukleotydy w parach są komplementarne.
• Nić mRNA ma sekwencję nukleotydów określających kolejność aminokwasów od 5′ do 3′, nie: od 3′ do 5′.
• Proces translacji rozpoczyna się od przyłączenia (lub inicjacja translacji polega na przyłączeniu) końca 5′ mRNA do małej podjednostki rybosomu, nie: translacja rozpoczyna się od połączenia mRNA z rybosomem.
• Rozmnażanie płciowe umożliwia rekombinację materiału genetycznego (u) osobników potomnych.
• Crossing over to wymiana fragmentów DNA między chromatydami chromosomów homologicznych, która prowadzi do powstania nowych kombinacji alleli genów.
• Krzyżowanie wsobne, nie: krewniacze.

Ekologia

• Nisza podstawowa jest zawsze taka sama, nisza realizowana jest zawężona, nie: nisza podstawowa jest ograniczona.
• Liczba gatunków, nie: bogactwo gatunkowe (w odpowiedzi, w której mowa o ilości, nawet jeśli pytanie dotyczyło bogactwa gatunkowego).
• Im wyższy poziom troficzny, nie: wraz ze wzrostem poziomu troficznego⁹.
• Kilka gatunków zwierząt i plankton to grupa organizmów, nie: zwierząt.

Przypisy

Źródła

• Zakazane na maturze

Zobacz też:

• Błędy rozpowszechnione w języku potocznym
• Inne artykuły z dziedziny biologii
• Czy brak zębów jest przystosowaniem do lotu?
• Pytania z chemii (poziom gimnazjum / szkoły podstawowej)
• Proste obliczenia chemiczne
• Procenty i stężenia
• Pytania z fizyki (poziom gimnazjum / szkoły podstawowej)

Korepetycje z biologii