PYTANIA Z BIOLOGII

Zakres gimnazjum, rozszerzony

Wersja z dnia 2017-02-05

Autor: Grzegorz Jagodziński

Biologia systematyczna

Bakterie, protisty, grzyby

1. Spośród podanych produktów wybierz te (4), które powstają z udziałem bakterii: zsiadłe mleko, kefir, wino, ocet winny, mąka, ciasto drożdżowe, kiszona kapusta.
2. Jakie organizmy mają ciało zbudowane ze strzępek?

Rośliny

1. U których (2) spośród podanych organizmów nie znajdziemy korzeni: mech płonnik, torfowiec, tulipan, wrzos pospolity, ziemniak?
2. Do jakiej grupy zaliczymy niepozorną roślinę przymocowaną do podłoża przy pomocy chwytników, wytwarzającą zarodnię na szczycie bezlistnej łodyżki?
3. Do jakiej grupy zaliczymy pospolite, wiecznie zielone drzewo, którego liście są wykształcone w postaci igieł?
4. Do jakiej grupy zaliczymy roślinę z łodygą w postaci kłącza i z zarodniami na spodzie liści?
5. Do jakiej grupy zaliczymy roślinę wytwarzającą kwiaty o 5 płatkach?

Zwierzęta

1. U jakich zwierząt występują oczy złożone?

Stawonogi

1. Podaj 3 cechy właściwe dla stawonogów (np. typ odnóży, rodzaj pokrycia ciała, budowa oczu).
2. Zaleszczotki mają ciało podzielone na głowotułów i odwłok. Mają 4 pary odnóży krocznych. Do jakiej grupy systematycznej należą? Jak sądzisz, czym jest pokryte ich ciało?
3. Ile par czułków mają: rak, pająk krzyżak, bielinek kapustnik?
4. Określ rodzaj odnóży oraz rodzaj aparatu gębowego u następujących gatunków: karaczan, skorek zausznik, mszyca, nartnik, modliszka, pasikonik zielony, turkuć podjadek, chrabąszcz, pływak żółtobrzeżek, pluskolec, nartnik, bielinek kapustnik, paź królowej, komar, mucha, pszczoła, trzmiel, pchła.

Kręgowce

1. Jedna z gromad kręgowców obejmuje zwierzęta o skórze pokrytej rogowymi łuskami pochodzenia naskórkowego, chroniącymi przed utratą wody. Ich ciało składa się z głowy, szyi, tułowia, ogona, i zwykle ma 4 kończyny, które mogą w niektórych wypadkach ulegać zanikowi. Zwierzęta te składają zwykle jaja osłonięte wapienną lub skórzastą skorupką. Co to za gromada? Scharakteryzuj podobnie pozostałe gromady podtypu kręgowców.
2. Wykonaj schemat budowy morfologicznej ryby kostnoszkieletowej, zaznacz i opisz części ciała, płetwy, inne charakterystyczne elementy.
3. Do jakiej gromady zaliczamy salamandrę? Dlaczego?

Człowiek

Komórki, tkanki, narządy

1. Organizmy żywe mają budowę hierarchiczną. Np. węgiel to główny pierwiastek wchodzący w skład żywych organizmów; hemoglobina to przykład cząsteczki chemicznej, odpowiedzialnej za przenoszenie tlenu we krwi; jądro komórkowe to przykład organelli komórkowej, będącej miejscem przechowywania informacji genetycznej; neuron to przykład komórki, odpowiedzialnej za przenoszenie bodźców nerwowych i regulującej pracę innych komórek; tkanka nerwowa to przykład tkanki, regulującej funkcjonowanie organizmu; oko to narząd, będący receptorem wrażeń wzrokowych i siedliskiem zmysłu wzroku; układ nerwowy to układ narządów o funkcji regulacyjnej. Zaszereguj analogicznie do tych kategorii następujące struktury i opisz jednym zdaniem ich znaczenie dla organizmu:
   • białko,
   • dwutlenek węgla,
   • krew,
   • limfocyt,
   • mitochondrium,
   • nabłonek,
   • osteocyt,
   • rybosom,
   • skóra,
   • tętnica,
   • tlen,
   • układ wydalniczy,
   • wątroba.

Układ pokarmowy

1. Wymień części układu pokarmowego. Które z nich nie mają styczności z treścią pokarmową?
2. Z bulw ziemniaka wyizolowano substancję, która jest materiałem zapasowym. Do jakiej grupy należy ta substancja?

Układ oddechowy

1. Na czym polega działanie przepony w czasie wdechu? Jakie inne mięśnie uczestniczą w wentylacji płuc? Dlaczego u kobiet dominuje tor piersiowy? Co to oznacza?

Układ krążenia

1. Narysuj schemat serca człowieka i opisz poprawnie główne części tego narządu.
2. Czy prawdą jest, że tętnica płucna doprowadza krew do serca?
3. Co jest funkcją przegrody w sercu?
4. Co jest rolą małego krwiobiegu?
5. Jaka część układu krążenia odpowiada za transport substancji pokarmowych wchłoniętych w jelicie cienkim?

Układ nerwowy

1. Co to jest łuk odruchowy? Z czego się składa?
2. Jakie istnieją 2 rodzaje efektorów?
3. Jakiego rodzaju odruchem jest cofnięcie ręki w reakcji na ukłucie szpilką? Co w takim razie pośredniczy w przekazywaniu impulsu od receptora do efektora? Wymień wszystkie elementy tego łuku odruchowego.

Narządy zmysłów

1. Pewien pacjent otrzymał cylindryczne szkła korekcyjne. Jaką ma wadę wzroku? Gdzie powstaje ostry obraz w jego oku: przed siatkówką, za siatkówką, czy na pewnych częściach siatkówki?

Odporność

1. Czy można się zarazić wirusem HIV: przez dotyk, przez pocałunek, przez stosunek płciowy, przez transfuzję krwi, pływając z osobą zakażoną w jednym basenie? Wybór każdorazowo uzasadnij.

Biochemia i fizjologia

1. Jakim terminem określamy organizmy, które nie potrafią wytwarzać związków pokarmowych z prostych związków nieorganicznych, lecz muszą je pobierać ze środowiska?
2. Nazwij dwa procesy zdobywania energii, w których produktem ubocznym jest dwutlenek węgla. Czym różnią się te procesy?
3. Jakie są produkty fermentacji alkoholowej?
4. Zaplanuj doświadczenie, w którym mając do dyspozycji ciasto z wody, mąki i drożdży oraz cukier będziesz badać zależność intensywności wzrostu ciasta od dodatku cukru. Jakiemu procesowi biochemicznemu zawdzięcza ciasto swój wzrost?
5. Do kolby o pojemności 0,5 l wsypano 20 g drożdży, 3 łyżki cukru. Dodano szklankę letniej wody i wszystko wymieszano. Otwór kolby zatkano gumowym korkiem z rurką i wężykiem, którego koniec umieszczono w naczyniu z wodą wapienną. Jakie poczyniono dwie obserwacje w czasie tego doświadczenia? Jakie wnioski pozwoliło ono wyciągnąć?
6. Określ, czy wymienione czynniki są potrzebne do kiełkowania nasion: woda, światło, tlen?

Ekologia

1. Zapisz poprawny schemat zależności pokarmowej między larwami stonki a liśćmi ziemniaka i nazwij tę zależność.
2. Pewien gatunek akacji wytwarza na liściach specjalne ciałka pokarmowe, którymi żywią się mrówki. Owady te atakują każdego roślinożercę, który znajdzie się na drzewie. Jak można nazwać zależność między opisanymi organizmami?
3. Zaleszczotki to mieszkańcy uli, gdzie żywią się roztoczami szkodliwymi dla pszczół. Jaką rolę odgrywają zaleszczotki w biocenozie? Jak nazwać zależności między zaleszczotkami a roztoczami, między zaleszczotkami a pszczołami, między roztoczami a pszczołami?
4. Istnieją chrząszcze, których larwy żywią się grzybnią owocników grzybów, i po przepoczwarzeniu roznoszą zarodniki grzyba. Jaka zależność zachodzi między grzybem a chrząszczem?

Ochrona przyrody

1. Jakie zwierzę jest symbolem Gorczańskiego Parku Narodowego?

Dodatek – systematyka zwierząt bezkręgowych

1. Gąbki – nadecznik stawowy.
2. Parzydełkowce (jamochłony):
   • stułbiopławy: stułbia,
   • krążkopławy: chełbia modra,
   • kostkomeduzy: osa morska,
   • koralowce: koral szlachetny, korale madreporowe, ukwiały.
3. Płazińce:
   • wirki: wypławek;
   • przywry: motylica wątrobowa, motyliczka,
   • tasiemce: tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, bruzdogłowiec szeroki, bąblowiec.
4. Obleńce / nicienie: glista ludzka, owsik, włosień spiralny, włosogłówka, tęgoryjec.
5. Pierścienice:
   • wieloszczety: nereida, mysz morska,
   • skąposzczety: dżdżownica, wazonkowiec, rurecznik,
   • pijawki: lekarska, końska.
6. Stawonogi:
   • trylobity (kopalne),
   • skorupiaki: rak, homar, krewetka, langusta, garnela, krab wełnistoręki, ośliczka, oczlik, dafnia = rozwielitka, pąkla, stonoga,
   • pajęczaki: pająki (pająk krzyżak, tygrzyk paskowany, topik), kosarze, skorpiony, roztocze (świerzbowiec, kleszcz),
   • wije (drewniak),
   • owady:
     • o przeobrażeniu niezupełnym:
       • jętki,
       • ważki (żagnica, husarz, świtezianka),
       • karaczany (karaczan wschodni),
       • skorki (skorek zausznik),
       • modliszki,
       • pluskwiaki (mszyce, cykady, pluskwa domowa, pluskolec, nartnik),
       • prostoskrzydłe = szarańczaki (pasikonik = konik polny, świerszcz, turkuć podjadek),
       • wszy.
     • o przeobrażeniu zupełnym:
       • chrząszcze (chrabąszcz majowy, pływak żółtobrzeżek, pluskolec, biedronka siedmiokropka, stonka ziemniaczana, jelonek rogacz, kozioróg dębosz, żuk gnojowy, mącznik młynarek, wołek zbożowy),
       • motyle (rusałka pawik, paź królowej, niepylak apollo, bielinek kapustnik, jedwabnik morwowy, owocówka jabłkóweczka, barczatka sosnówka, mól odzieżowy, omacnica spichrzanka = mól spożywczy),
       • dwuskrzydłe = muchówki (mucha, komar, bąk),
       • błonkówki = błonkoskrzydłe (pszczoła, trzmiel, osa, szerszeń, mrówka rudnica, kruszynek leśny, osnuja gwiaździsta, borecznik sosnowiec),
       • pchły.
7. Mięczaki:
   • chitony (w Polsce brak),
   • ślimaki: winniczek, błotniarka, zatoczek, ślimak gajowy, pomrów wielki,
   • małże: skójka, szczeżuja, omułek, sercówka jadalna, rogowiec, ostryga, małgiew piaskołaz, przydacznia olbrzymia,
   • głowonogi: łodzik, ośmiornica, mątwa, kałamarnica, kalmar.
8. Szkarłupnie:
   • liliowce,
   • rozgwiazdy,
   • wężowidła,
   • jeżowce,
   • strzykwy.

Spis części

• ciekawe pytania z biologii
• pytania z genetyki i ewolucjonizmu
• pytania z biologii (inne działy)
• pytania z chemii
• pytania z fizyki