Artykuł został opublikowany także na portalu JustPasteIt (dawniej Eioba).
Wersja z 2020-08-30

Etymologia terminologia pokrewieństwa i powinowactwa

Odrębnym i niezwykle ciekawym zagadnieniem jest etymologia nazw stosunków pokrewieństwa, rzucająca światło na system pokrewieństwa naszych praindoeuropejskich przodków.

ojciec; stpol. ociec, oćca > ojca (stąd -j- przeniesione do mianownika), scs otьcь, IE *attikos, pierwotnie ‘ojcowski’, o każdym krewnym w linii ojca, pokrewne alb. at ‘ojciec’, goc. atta, gr. átta, het. attaš, łac. atta ‘dziadek’; także tata < IE tātā ze wzdłużeniem ekspresywnym, por. lit. tètis, tẽtis, tė̃tis, tė́vas, alb. tat, skr. tata-, gr. tétta, ang. dad, het. tataš; ros. tjatja z ekspr. zmiękczeniem, termin IE *pətēr (prawdop. od *paH- ‘strzec’) w jęz. słow. zanikł; inne terminy słowiańskie: ros. bat′ja, ukr. bat′ko, s-ch. bašta ‘ojciec’, słow. baťa ‘ojciec, stryj, starszy brat’ z substratu bałkańskiego lub przez zniekształcenie słowa „brat”, stąd też pol. słow. baca, węg. batya ‘brat’, alb. boc ‘ts’, gr. phōs, phōtós ‘krewny’, gruz. batoni ‘pan’; łuż. nan, nań, por. fryz. nann ‘ojciec’, por. określenia matki;

stryj, brat ojca, łac. patruus, IE *pətrūjos

matka, stpol. mać, M lm macierze, D lm macior, scs. mati, łac. māter, gr. mḗtēr itd.; IE *māter-, inne terminy słowiańskie: mama, ang. mum, niem. Muhme < PG *mōmō, gr. mámma, mámmē ‘matka, babcia’, niem. Amme ‘mamka’, pol. dial., s-ch. nana ‘matka’, kaszub. nena, ukr. nenja, alb. nanë, nënë, skr. nanā- ‘matka’, por. pol. niania; het. annaš;

ojczym, od ojciec, słow. otьčimъ; inne terminy słow.: scs. otьčuxъ < *atikjouHsos; ros. paotec; bułg. pastrok, pastorok, może od IE *pā-pətrokos (z zachowaną starą nazwą ojca);

macocha, PS *matjexa od mati, z niereg. przegłosem e > o przed tylnojęzykową x;

dziewierz, brat męża; scs. děverъ, lit. dieverìs (< słow?) oraz láiguonas ‘brat żony, szurzy’, skr. devár- ‘dziewierz’, łac. poklas. lēvir, gr. dāḗr, orm. taigr, stang. tācor, sgn zeihhur; IE *dlaHiwer-, *dlaiHwer-;

zełwa, siostra męża, inne terminy: skr. nanāndr̥-;

wnuk, syn syna / córki, stpol. także wnęk; IE *an-, to samo, co w jednej z nazw matki *an-;